ਬਹਿਰ ਖ਼ਫ਼ੀਫ਼-ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਖ਼ਫ਼ੀਫ਼ - ਇਹ ਬਹਿਰ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ ਤੇ ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ ਰੁਕਨਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਇਹ ਛੇ ਰੁਕਨੀ ਬਹਿਰ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਚ ਇਸਦਾ ਸਾਲਿਮ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਸਦਾ ਇਕ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ਿਆ ਰੂਪ ਬੜਾ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੈ।
ਬਹਿਰ ਖ਼ਫ਼ੀਫ਼ ਦੇ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਦੀ ਤਕਤੀਹ ਮਿਸਾਲ ਵਜ਼ੋਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ-
1 ਬਹਿਰ- ਖ਼ਫ਼ੀਫ਼ ਮੁਸੱਦਸ ( ਛੇ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ
 ਰੁਕਨ- ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ
          ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ

ਕੀਮਤੀ  ਹੈ  ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ,
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਹਰ ਪਲ ਅਸੀਂ ਮਾਣਦੇ ਹਾਂ।  ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ )

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ       ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਕੀ  ਮਤੀ   ਹੈ         ਇਹ  ਜ਼ਿੰ    ਦਗੀ       ਜਾ  ਣਦੇ    ਹਾਂ
S  I   S   S          S    S    I   S        S   I  S   S
            2  1   2   2           2   2    1   2         2  1  2   2
__________      ____________    ___________

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ         ਮੁਸ  ਤਫ਼   ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਜ਼ਿੰ  ਦਗੀ   ਦਾ         ਹਰ  ਪਲ    ਅਸੀਂ        ਮਾ  ਣਦੇ    ਹਾਂ
S   I  S   S            S    S    I   S        S   I   S  S
__________        ___________     __________

2- ਬਹਿਰ- ਖ਼ਫ਼ੀਫ਼ ਮੁਸੱਦਸ ( ਛੇ ਰੁਕਨੀ )  ਮਖ਼ਬੂਨ  ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼  ਮਕ਼ਤੂਅ ( ਖ਼ਬਨ - ਤੇ ਬਤਰ  ਜ਼ਿਹਾਫ਼  ਨਾਲ )
   ਰੁਕਨ- ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ ਫਿਅਲੁਨ
            ਫ਼ਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ
 
ਸ਼ੋਰ    ਚਿੰਤਤ    ਏਸ    ਨੂੰ    ਲੈਕੇ,
ਚੁੱਪ   ਸੰਵਾਦ    ਛੇੜਦੀ   ਕਿਉਂ  ਹੈ। ( ਹਰਬੰਸ ਮਾਛੀਵਾੜਾ )
ਕਿਉਂ ਰੁਲਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਿਲ ਨੂੰ,
ਫੇਰ  ਖ਼ੁਦ ਹੀ  ਸੰਭਾਲਦੀ  ਕਿਉਂ   ਹੈ।

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ   ਇਲੁਨ        ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ
ਸ਼ੋ  ਰ ਚਿੰ  ਤਤ ਹਿ ਏ  ਸਨੂੰ            ਲੈ    ਕੇ
S  I   S   S           I   S  I  S          S     S
             2  1  2   2           1   2  1  2          2     2
___________      _________      ________

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ           ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ
ਚੁੱ  ਪ ਸੰ    ਵਾ         ਦ ਛੇ  ੜਦੀ             ਕਿਉਂ  ਹੈ।
S  I    S   S         I   S   I  S             S    S
2  1   2    2         1   2  1  2             2     2
__________      __________       ________

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ     ਇਲੁਨ          ਫਿਅ   ਲੁਨ
ਕਿਉਂ  ਰੁਲੌਂ    ਦੀ         ਹਿ ਜ਼ਿੰ   ਦਗੀ            ਦਿਲ   ਨੂੰ
S    I    S   S          I    S   I   S            S     S
2    1    2   2          1    2  1   2             2     2
___________        __________        __________

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ              ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ
ਫੇ   ਰ ਖ਼ੁਦ  ਹੀ         ਸ ਭਾ  ਲਦੀ               ਕਿਉਂ   ਹੈ
S   I    S   I          I   S   I  S                S     S
2   1   2   1          1   2   1  2                2     2
__________       ___________        __________

ਜਦ  ਉਦਾਸੀ  ਨੇ ਘੇਰਿਆ  ਦਿਲ ਨੂੰ,
ਚੇਤਨਾ   ਨੂੰ  ਜਗਾ   ਲਿਆ   ਆਪਾਂ।
             ਦਿਨ ਹਨੇਰੇ ਚ ਜਦ ਵੀ ਗੁੰਮ ਹੋਇਆ,
ਰਾਤ   ਨੂੰ   ਰੌਸ਼ਨਾ   ਲਿਆ   ਆਪਾਂ।  ( ਸਤੀਸ਼  ਗੁਲਾਟੀ )

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ
ਜਦ   ਉਦਾ   ਸੀ         ਨਿ ਘੇ ਰਿਆ       ਦਿਲ   ਨੂੰ
S     I   S  S          I   S  I  S        S     S
2     1   2  2         1   2  1  2        2     2
____________     ________     ________

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ        ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ
ਚੇ   ਤਨਾ   ਨੂੰ         ਜਗਾ  ਲਿਆ         ਆ     ਪਾਂ
S   I   S   S         I   S  I  S          S     S
2   1   2   2         1   2  1  2          2     2
__________      __________     _________

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ     ਇਲੁਨ        ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ
ਦਿਨ  ਹਨੇ   ਰੇ           ਚ ਜਦ  ਵਿ ਗੁਮ      ਹੋ     ਯਾ
S    I   S  S           I   S    I    S        S     S
2    1   2  2          1   2    1    2        2     2
__________       ___________     ________

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ         ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ
ਰਾ ਤ ਨੂੰ    ਰੌ          ਸ਼ਨਾ  ਲਿਆ          ਆ    ਪਾਂ


ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡਾ ਆਪਣਾ- ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ -

ਬਹਿਰ ਸਰੀਅ-ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਸਰੀਅ - ਇਹ ਬਹਿਰ ਵੀ ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ  ਤੇ ਮਫ਼ਊਲਾਤੁ ਰੁਕਨਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਬਹਿਰ ਵੀ ਛੇ ਰੁਕਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਬਹਿਰ ਚ ਕਹੇ ਸ਼ਿਅਰ ਦੀ ਤਕਤੀਹ ਦੇਖੋ-
ਬਹਿਰ - ਸਰੀਅ ਮੁਸੱਦਸ ( ਛੇ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ
ਰੁਕਨ- ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ  ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ ਮਫ਼ਊਲਾਤੁ
         ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ ਮਫ਼ਊਲਾਤੁ

ਇਹ   ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਹੈ ਮੌਤ,
ਨਾ  ਲਗ ਸਕੇ  ਇਸਦਾ ਅਜੇ ਕੋਈ ਭੇਤ। ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ )

ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲਨ       ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ       ਮਫ਼  ਊ  ਲਾਤੁ
ਇਹ  ਜ਼ਿੰ   ਦਗੀ        ਕੀ    ਹੈ    ਅਤੇ          ਕੀ  ਹੈ  ਮੌਤ
S    S    I  S         S     S    I  S           S  S  S  I
            2     2   1   2        2      2    1  2           2  2  2  1
__________       ____________       ___________

ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ       ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ       ਮਫ਼  ਊ  ਲਾਤੁ
ਨਾ   ਲਗ  ਸਕੇ          ਇਸ  ਦਾ   ਅਜੇ        ਕੋ   ਈ  ਭੇਤ
S     S   I  S          S     S   I   S        S   S  S I
2     2   1  2          2     2   1   2        2   2  2 1
___________      ____________    ___________

ਬਹਿਰ ਜਦੀਦ-ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਜਦੀਦ, ਇਹ ਬਹਿਰ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਤੇ ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ ਦੋ ਰੁਕਨਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਬਹਿਰ ਵੀ ਛੇ ਰੁਕਨੀ ਹੈ, ਇਸ ਬਹਿਰ ਦੇ ਸ਼ਿਅਰ ਦੀ ਤਕਤੀਹ ਪੇਸ਼ ਹੈ-
ਰੁਕਨ- ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ
        ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ

ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ, ਮੇਰੀ ਕ਼ਲਮ,
ਨੇਰ੍ਹ ਤੋਂ ਨਾ ਮੂਲ ਡਰਦੀ, ਮੇਰੀ ਕ਼ਲਮ। ( ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪੰਛੀ )

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ       ਫ਼ਾ ਇਲਾ    ਤੁਨ   ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ
ਰੌ   ਸ਼ਨੀ   ਦੀ        ਗੱ ਲ ਕਰ   ਦੀ    ਮੇ    ਰੀ    ਕ਼ਲਮ
S  I   S   S         S  I   S     S     S    S    I   S
             2  1  2   2          2  1   2     2     2    2    1   2
_________       ___________   ___________

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ   ਤੁਨ      ਮੁਸ   ਤਫ਼   ਇਲੁਨ
ਨ੍ਹੇ  ਰ ਤੋਂ   ਨਾ        ਮੂ   ਲ ਡਰ  ਦੀ       ਮੇ     ਰੀ    ਕ਼ਲਮ
S  I   S   S         S   I    S   S       S     S     I   S
2  1  2    2         2   1    2   2       2     2     1   2
__________    ____________    ______________

ਬਹਿਰ ਕਰੀਬ-ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਕ਼ਰੀਬ ਮੁਸੱਦਸ ( ਛੇ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ- ਇਹ  ਬਹਿਰ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਤੇ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਰੁਕਨਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਕੇ ਬਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਛੇ ਰੁਕਨੀ ਬਹਿਰ ਹੈ। ਇਸ  ਬਹਿਰ ਦੇ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਦੀ ਤਕਤੀਹ ਪੇਸ਼ ਹੈ-
ਰੁਕਨ- ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ
       ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ

ਤਿਰੇ   ਇਕਰਾਰ   ਦਾ   ਇਹ  ਅੰਦਾਜ਼,  ਵਾਰੀ,
ਤਿਰੀ  ਤਕਣੀ  ਚ  ਹਾਂ, ਤੇਰੇ  ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ  ਤੇ  ਨਾਂਹ ।
ਖ਼ਤਾ   ਤੇਰੀ   ਨਹੀਂ   ਸੀ,  ਨਾ  ਬੇ-  ਵਫ਼ਾ  ਤੂੰ,
ਮਿਰੇ   ਹਾਲਾਤ   ਨੇ   ਹੀ,  ਕੀਤੀ  ਵਫ਼ਾ    ਨਾ। ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ  ਭਨੋਟ )

ਜਿਨ੍ਹਾਂ  ਵਿਚ  ਹੌਸਲਾ, ਹਿੰਮਤ  ਤੇ  ਦਲੇਰੀ,
ਉਹ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਭਾਏ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ।
ਉਨ੍ਹਾਂ  ਅਧਿਕਾਰ  ਲੈਣੇਂ  ਹਨ,  ਕ਼ਾਫ਼ਲੇ  ਜੋ,
ਮਿਸਾਲਾਂ ਫ਼ੜ੍ਹਕੇ  ਆਏ ਹਨ, ਖਾਸ  ਕਰਕੇ। ( ਕਮਲ  ਦੇਵ  ਪਾਲ )

ਮੁਫ਼ਾ  ਈ    ਲੁਨ      ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਤਿਰੇ ਇਕ  ਰਾ        ਰਦਾ ਇਹ ਅੰ         ਦਾ  ਜ਼ ਵਾ   ਰੀ
I  S  S   S          I  S  S  S          S   I   S   S
            1  2  2   2          1  2  2  2          2   1   2   2
________       _________       ___________

ਮੁਫ਼ਾ    ਈ    ਲੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ    ਈ   ਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ    ਤੁਨ
ਤਿਰੀ   ਤਕ  ਣੀ          ਚ ਹਾਂ   ਤੇ    ਰੇ        ਬੁੱ   ਲ ਤੇ    ਨਾਂਹ  
I  S   S     S           I   S    S   S         S   I   S   S
            1  2   2     2           1   2    2   2         2   1   2   2
__________         ___________    ____________

ਮੁਫ਼ਾ   ਈ  ਲੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ          ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਖ਼ਤਾ   ਤੇ   ਰੀ          ਨਹੀਂ  ਸੀ  ਨਾ ਬੇ   ਵਫ਼ਾ   ਤੂੰ
I  S   S   S           I  S   S   S           S  I   S   S
            1  2   2   2           1  2   2   2           2  1   2   2
_________        __________      ___________

ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਮਿਰੇ  ਹਾ  ਲਾ         ਤ ਨੇ  ਹੀ  ਕੀ          ਤੀ  ਵਫ਼ਾ   ਨਾ
             I  S   S   S         I  S   S   S          S   I  S   S
            1  2   2    2        1  2   2   2           2   1  2   2
__________    ___________      __________

ਮੁਫ਼ਾ    ਈ   ਲੁਨ       ਮੁ਼ਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਜਿਨ੍ਹਾਂ  ਵਿਚ  ਹੌ         ਸਲਾ, ਹਿੰ  ਮਤ         ਤੇ   ਦਲੇ   ਰੀ
I   S    S   S         I   S   S   S          S   I   S  S
            1   2    2   2         1   2   2   2           2  1   2   2
__________        __________       __________

ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਉ ਮੇ  ਰੇ  ਦਿਲ        ਨੁ ਭਾ  ਏ   ਨੇ          ਖਾ  ਸ ਕਰ  ਕੇ
I  S   S   S          I   S  S  S           S  I   S   S
            1   2   2  2          1  2   2   2           2  1   2   2
__________      __________       ___________

ਮੁਫ਼ਾ  ਈ    ਲੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ   ਈ   ਲੁਨ        ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਉਨ੍ਹਾਂ  ਅਧਿ  ਕਾ        ਰ ਲੈ   ਣੇਂ    ਹਨ,       ਕ਼ਾ  ਫ਼ਲੇ    ਜੋ
I  S    S   S          I   S   S    S         S   I  S    S
            1   2    2   2         1   2    2   2          2   1  2    2
___________     __________        ____________

ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ    ਈ   ਲੁਨ         ਫ਼ਾ   ਇਲਾ    ਤੁਨ
ਮਿਸਾ  ਲਾਂ  ਫੜ੍ਹ        ਕਿ ਆ  ਏ   ਹਨ          ਖਾ   ਸ ਕਰ   ਕੇ
S  S   S    S         I  S   S   S            S    I   S    S
1  2    2    2        1   2   2   2            2    1   2    2
__________     ___________        _____________

ਬਹਿਰ ਮੁਸ਼ਾਕਲ-ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਮੁਸ਼ਾਕਲ - ਇਹ ਬਹਿਰ  ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ ਤੇ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਰੁਕਨਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ  ਹੈ, ਇਹ ਛੇ ਰੁਕਨੀ ਬਹਿਰ ਹੈ। ਬਹਿਰ ਮੁਸ਼ਾਕਲ ਦੇ ਕੁਝ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਤਕਤੀਹ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ-
1 ਬਹਿਰ- ਮੁਸ਼ਾਕਿਲ ਮੁਸੱਦਸ ( ਛੇ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ
 ਰੁਕਨ- ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ
          ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ

ਜਾ  ਰਿਹਾ ਰੂਪ ਚੜ੍ਹਦਾ ਫਿਰ ਖਿਆਲਾਂ ਤੇ,
ਫਿਰ  ਖ਼ਿਆਲਾਂ   ਚ   ਆ   ਰਿਹਾ  ਕੋਈ।
ਸ਼ਾਮ  ਕੁਝ  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ  ਰੰਗੀਨ  ਹੋ ਜਾਵੇ,
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਪਣੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਹੀ ਗੁਣਗੁਣਾ ਕੋਈ। ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ  ਭਨੋਟ )

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ   ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ    ਈ  ਲੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ   ਈ  ਲੁਨ
ਜਾ  ਰਿਹਾ    ਰੂ        ਪ ਚੜ੍ਹ  ਦਾ   ਫਿਰ     ਖ਼ਿਆ  ਲਾਂ   ਤੇ
S   I   S    S        I  S     S    S        I  S   S    S
2   1  2     2       1  2      2    2       1  2    2    2
__________    ____________     ____________

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ   ਤੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ   ਈ   ਲੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ
ਫਿਰ  ਖਿਆ    ਲਾਂ         ਚ ਹੈ    ਮੇ    ਰੇ          ਰਿਹਾ  ਕੋ   ਈ
S    I    S    S          I   S    S   S           I  S   S  S
2   1   2     2         1   2    2    2          1  2   2   2
____________     _____________     ___________

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ     ਤੁਨ          ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ          ਮੁਫ਼ਾ  ਈ   ਲੁਨ
ਸ਼ਾ  ਮ ਕੁਝ   ਇਸ          ਤਰ੍ਹਾਂ   ਰੰ  ਗੀ           ਨ ਹੋ   ਜਾ  ਵੇ
S   I   S     S            I  S   S   S            I  S   S   S
2   1   2     2           1   2   2   2           1  2   2    2
___________       ___________        ___________

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ    ਤੁਨ          ਮੁਫ਼ਾ    ਈ   ਲੁਨ           ਮੁਫ਼ਾ  ਈ   ਲੁਨ
ਕ੍ਰਿਸ਼  ਨ ਅਪ  ਣੀ           ਗ਼ਜ਼ਲ   ਹੀ   ਗੁਣ          ਗੁਣਾ  ਕੋ    ਈ
S     I    S    S           I   S    S    S             I  S  S   S
2    1     2    2          1   2    2     2            1   2   2  2
____________       _____________            ____________

2  ਬਹਿਰ- ਮੁਸ਼ਾਕਿਲ ਮੁਸੁੱਦਸ ( ਛੇ ਰੁਕਨੀ )  ਮਕ਼ਬੂਜ਼- ਅਸ਼ਤਰ ( ਕ਼ਬਜ਼ ਤੇ ਸ਼ਤਰ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ )
   ਰੁਕਨ- ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ
            ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ

ਸਿਰਫ਼ ਦਿਲ ਵਾਸਤੇ ਲਹੂ ਹੀ ਨਹੀਂ,
ਦਰਦ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀਂ ਲਹੂ ਦੀ  ਤਰ੍ਹਾਂ।    
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਉਸਤਾਦ ਹੈ,ਕਹੋ ਨ  ਤੁਸੀਂ,
ਰਹਿਣ  ਦੇਵੋ  ਸਿਖਾਂਦਰੂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ।  ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ  ਭਨੋਟ )

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ     ਤੁਨ      ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਸਿਰ  ਫ਼ ਦਿਲ   ਵਾ       ਸਤੇ   ਲਹੂ         ਹੀ  ਨਹੀਂ
S    I    S     S        I  S   I S          S  I  S
2    1   2      2       1   2  1  2         2  1  2
____________     _________     __________

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਦਰ   ਦ ਵੀ  ਲਾ         ਜ਼ਮੀਂ  ਲਹੂ           ਦੀ   ਤਰ੍ਹਾਂ
S    I    S   S         I  S   I  S          S    I  S
             2   1    2    2        1  2   1  2          2   1   2
___________    __________     _________

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ    ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ  
ਕ੍ਰਿਸ਼  ਨ ਉਸ  ਤਾ         ਦ ਹੈ  ਕਹੋ          ਨਾ  ਤੁਸੀਂ
S     I   S    S          I   S  I  S         S  I  S
             2    1   2    2          1   2  1  2         2  1  2
___________      _________      ________

ਫ਼ਾ   ਇਲਾ  ਤੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਰਹਿ ਣ ਦੇ   ਵੋ          ਸਿਖਾਂ  ਦਰੂ            ਦੀ  ਤਰ੍ਹਾਂ
S   I   S   S           I  S  I  S            S  I  S
             2  1    2   2 1  2  1  2            2  1  2
            __________      ________        ________

ਬਹਿਰ ਮੁਕਤਜ਼ਬ-ਤਕਤੀਹ

 ਬਹਿਰ- ਮੁਕ਼ਤਜ਼ਬ ਮੁਸੰਮਨ ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ - ਇਹ ਬਹਿਰ ਮਫ਼ਊਲਾਤੁ ਤੇ ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ ਰੁਕਨਾਂ  ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਸ਼ਿਅਰ ਦੀ  ਤਕਤੀਹ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ-
ਰੁਕਨ- ਮਫ਼ਊਲਾਤੁ  ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ ਮਫ਼ਊਲਾਤੁ  ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ
        ਮਫ਼ਊਲਾਤੁ  ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ ਮਫ਼ਊਲਾਤੁ  ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ

ਇਹ ਹੈ ਠੀਕ ਉਸਨੇ ਕਦੇ ਮੁੜਕੇ ਫੇਰ ਆਉਂਣਾ ਨਹੀਂ,
ਉਸਦੇ ਮੇਲ ਨੂੰ  ਰਾਤ ਦਿਨ ਦਿਲ ਹੈ ਫੇਰ ਵੀ ਝੂਰਦਾ। ( ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜਗਿਆਸੂ )

ਮਫ਼  ਊ  ਲਾਤੁ     ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ     ਮਫ਼ਊਲਾਤੁ      ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ
ਇਹ  ਹੈ  ਠੀਕ     ਉਸ  ਨੇ    ਕਦੇ       ਮੁੜਕੇ ਫੇਰ       ਔ   ਣਾਂ   ਨਹੀਂ
S    S   S  I     S    S    I  S       S S  S I        S   S   I   S
2    2   2  1     2    2    1  2       2  2  2 1       2   2   1   2
__________   __________     ________    ___________

ਮਫ਼  ਊ  ਲਾਤੁ      ਮੁਸ  ਤਫ਼   ਇਲੁਨ      ਮਫ਼   ਊ  ਲਾਤੁ     ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ
ਉਸ  ਦੇ  ਮੇਲ       ਨੂੰ    ਰਾ    ਤ ਦਿਨ     ਦਿਲ  ਹੈ  ਫੇਰ      ਵੀ    ਝੂ    ਰਦਾ
S   S   S  I       S    S     I    S       S  S     S  I     S    S    I  S
  2   2   2  1       2    2     1    2       2   2    2  1     2    2    1  2
_________      ___________      __________   __________

ਬਹਿਰ ਬਸੀਤ-ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਬਸੀਤ ਮੁਸੰਮਨ ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ )  ਸਾਲਿਮ - ਇਹ ਬਹਿਰ ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ ਤੇ ਫ਼ਾਇਲੁਨ ਰੁਕਨਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਇਕ ਸ਼ਿਅਰ ਦੀ ਤਕਤੀਹ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ-
ਬਹਿਰ- ਬਸੀਤ ਮੁਸੰਮਨ ਸਾਲਿਮ
ਰੁਕਨ- ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ
        ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਸਤਫ਼ਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ

ਇਹ  ਜ਼ਿੰਦਗੀ  ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ  ਭਰਪੂਰ ਹੈ ਜਾਣਦਾਂ,
ਪਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਹਰਿਕ ਪਲ ਮੈਂ ਸਦਾ ਮਾਣਦਾਂ ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ  ਭਨੋਟ )

ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ     ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਇਹ  ਜ਼ਿੰ   ਦਗੀ       ਮੁਸ਼  ਕਲਾਂ      ਭਰ  ਪੂ    ਰ  ਹੈ      ਜਾ   ਣਦਾਂ
S     S    I  S       S    I   S      S   S    I    S      S   I  S
             2     2    1  2       2   1   2      2    2   1    2       2  1  2
___________     _______    ___________    _________

ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਮੁਸ  ਤਫ਼  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਪਰ  ਜ਼ਿੰ   ਦਗੀ         ਦਾ  ਹਰਿਕ      ਪਲ  ਮੈਂ    ਸਦਾ        ਮਾ  ਣਦਾਂ
S    S    I  S          S   I   S       S    S    I   S       S  I   S
2    2    1  2          2   1   2       2   2     1   2       2  I   S
__________        ________    ___________    ________