ਬਹਿਰ ਮੁਸ਼ਾਕਲ-ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਮੁਸ਼ਾਕਲ - ਇਹ ਬਹਿਰ  ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ ਤੇ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਰੁਕਨਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ  ਹੈ, ਇਹ ਛੇ ਰੁਕਨੀ ਬਹਿਰ ਹੈ। ਬਹਿਰ ਮੁਸ਼ਾਕਲ ਦੇ ਕੁਝ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਤਕਤੀਹ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ-
1 ਬਹਿਰ- ਮੁਸ਼ਾਕਿਲ ਮੁਸੱਦਸ ( ਛੇ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ
 ਰੁਕਨ- ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ
          ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ

ਜਾ  ਰਿਹਾ ਰੂਪ ਚੜ੍ਹਦਾ ਫਿਰ ਖਿਆਲਾਂ ਤੇ,
ਫਿਰ  ਖ਼ਿਆਲਾਂ   ਚ   ਆ   ਰਿਹਾ  ਕੋਈ।
ਸ਼ਾਮ  ਕੁਝ  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ  ਰੰਗੀਨ  ਹੋ ਜਾਵੇ,
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਪਣੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਹੀ ਗੁਣਗੁਣਾ ਕੋਈ। ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ  ਭਨੋਟ )

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ   ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ    ਈ  ਲੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ   ਈ  ਲੁਨ
ਜਾ  ਰਿਹਾ    ਰੂ        ਪ ਚੜ੍ਹ  ਦਾ   ਫਿਰ     ਖ਼ਿਆ  ਲਾਂ   ਤੇ
S   I   S    S        I  S     S    S        I  S   S    S
2   1  2     2       1  2      2    2       1  2    2    2
__________    ____________     ____________

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ   ਤੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ   ਈ   ਲੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ
ਫਿਰ  ਖਿਆ    ਲਾਂ         ਚ ਹੈ    ਮੇ    ਰੇ          ਰਿਹਾ  ਕੋ   ਈ
S    I    S    S          I   S    S   S           I  S   S  S
2   1   2     2         1   2    2    2          1  2   2   2
____________     _____________     ___________

ਫ਼ਾ  ਇਲਾ     ਤੁਨ          ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ          ਮੁਫ਼ਾ  ਈ   ਲੁਨ
ਸ਼ਾ  ਮ ਕੁਝ   ਇਸ          ਤਰ੍ਹਾਂ   ਰੰ  ਗੀ           ਨ ਹੋ   ਜਾ  ਵੇ
S   I   S     S            I  S   S   S            I  S   S   S
2   1   2     2           1   2   2   2           1  2   2    2
___________       ___________        ___________

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ    ਤੁਨ          ਮੁਫ਼ਾ    ਈ   ਲੁਨ           ਮੁਫ਼ਾ  ਈ   ਲੁਨ
ਕ੍ਰਿਸ਼  ਨ ਅਪ  ਣੀ           ਗ਼ਜ਼ਲ   ਹੀ   ਗੁਣ          ਗੁਣਾ  ਕੋ    ਈ
S     I    S    S           I   S    S    S             I  S  S   S
2    1     2    2          1   2    2     2            1   2   2  2
____________       _____________            ____________

2  ਬਹਿਰ- ਮੁਸ਼ਾਕਿਲ ਮੁਸੁੱਦਸ ( ਛੇ ਰੁਕਨੀ )  ਮਕ਼ਬੂਜ਼- ਅਸ਼ਤਰ ( ਕ਼ਬਜ਼ ਤੇ ਸ਼ਤਰ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ )
   ਰੁਕਨ- ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ
            ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ

ਸਿਰਫ਼ ਦਿਲ ਵਾਸਤੇ ਲਹੂ ਹੀ ਨਹੀਂ,
ਦਰਦ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀਂ ਲਹੂ ਦੀ  ਤਰ੍ਹਾਂ।    
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਉਸਤਾਦ ਹੈ,ਕਹੋ ਨ  ਤੁਸੀਂ,
ਰਹਿਣ  ਦੇਵੋ  ਸਿਖਾਂਦਰੂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ।  ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ  ਭਨੋਟ )

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ     ਤੁਨ      ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਸਿਰ  ਫ਼ ਦਿਲ   ਵਾ       ਸਤੇ   ਲਹੂ         ਹੀ  ਨਹੀਂ
S    I    S     S        I  S   I S          S  I  S
2    1   2      2       1   2  1  2         2  1  2
____________     _________     __________

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਦਰ   ਦ ਵੀ  ਲਾ         ਜ਼ਮੀਂ  ਲਹੂ           ਦੀ   ਤਰ੍ਹਾਂ
S    I    S   S         I  S   I  S          S    I  S
             2   1    2    2        1  2   1  2          2   1   2
___________    __________     _________

ਫ਼ਾ    ਇਲਾ    ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ  
ਕ੍ਰਿਸ਼  ਨ ਉਸ  ਤਾ         ਦ ਹੈ  ਕਹੋ          ਨਾ  ਤੁਸੀਂ
S     I   S    S          I   S  I  S         S  I  S
             2    1   2    2          1   2  1  2         2  1  2
___________      _________      ________

ਫ਼ਾ   ਇਲਾ  ਤੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਰਹਿ ਣ ਦੇ   ਵੋ          ਸਿਖਾਂ  ਦਰੂ            ਦੀ  ਤਰ੍ਹਾਂ
S   I   S   S           I  S  I  S            S  I  S
             2  1    2   2 1  2  1  2            2  1  2
            __________      ________        ________