ਬਹਿਰ ਹਜ਼ਜ਼ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ੇ ਰੂਪ

-

ਬਹਿਰ ਹਜ਼ਜ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਬਹਿਰ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਅਰਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਜ਼ਜ਼ ਸ਼ਬਦ ਅਰਥ ਦਿਲਕਸ਼ ਜਾਂ ਮਨਮੋਹਣੀ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਹਿਰ ਹਜ਼ਜ਼ ਰੁਕਨ  ਮਫਾਈਲੁਨ ਤੋਂ ਬਣਦੀ ਹੇ। ਏਸ ਰੁਕਨ ਦੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ
ਬਣਤਰ ਹੀ ਅਜੇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਉਚਾਰਣ ਨਾਲ ਅਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਲੈਅ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਬਹਿਰ ਨੂੰ ਸੌਖੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਣ ਵਾਸਤੇ ਅਸੀਂ  ਅਰੂਜ਼ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਿੰਗਲ ਦੇ ਚਿੰਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਲਗਾਂ ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ਲਿਖਾਂਗੇ। ਤਾਂ ਕਿ ਹਰ ਪੱਧਰ ਦਾ ਪਾਠਕ ਇਸ ਨੂੰ ਸੌਖੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਸਕੇ। ਜਿਸ ਰੁਕਨ ਤੇ ਜਿਹੜ੍ਹਾ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ,ਉਹ ਵੀ ਦੱਸਾਂਗੇ।
ਮੁਸੰਮਨ ਦਾ ਅਰਥ ਇੱਕ ਸ਼ਿਅਰ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਵਾਰ, ਮੁਸੱਦਸ ਦਾ ਅਰਥ  ਛੇ  ਵਾਰ ਤੇ ਮੁਰੱਬਾ ਦਾ ਅਰਥ ਚਾਰ ਵਾਰ ਹੈ ।
   
1  ਬਹਿਰ  -ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਸਾਲਮ  (  ਅੱਠ ਰੁਕਨ ਪੂਰੇ )
      ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ,    
  1sss 1sss 1sss 1sss
      1222 1222 1222 1222
     
 ਦੋਨਾਂ ਤੁਕਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਚਾਰ ਵਾਰ।
2 ਬਹਿਰ-  ਹਜ਼ਜ਼  ਮੁਸੰਮਨ  ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼  ( ਚੌਥੈ ਰੁਕਨ ਤੇ ਹਜ਼ਫ਼  ਜ਼ਿਹਫ਼ )
  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ।
 1sss  1sss 1sss 1ss
 1222  1222 1222 1222

 3  ਬਹਿਰ -ਹਜ਼ਜ਼ ਮਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਮ ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼ (   ਚੌਥੈ ਰੁਕਨ ਤੇ ਖ਼ਰਮ ਅਤੇ ਹਜ਼ਫ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ )
    ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਫ਼ਿਅਲੁਨ
  1sss 1sss  1sss    ss
  1222 1222 1222     22
  ਹੁਣ ਜਿਸ ਰੁਕਨ ਤੇ ਜਿਹੜ੍ਹੀ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਲਾਗੂ ਹੂੰਦੀ ਹੈ ,ਓਸਦਾ ਵੇਰਵਾ ਓਸ ਰੁਕਨ ਦਾ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
   
4 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਬ  ਮਕ਼ਬੂਜ਼  ਅਜ਼ਲ
     ਮਫ਼ਊ਼ਲ   ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਫ਼ਾਅ      
  ss1  1s1s  1sss   s1
(    ਖ਼ਰਬ )     (  ਕ਼ਬਜ਼)                      ( ਜ਼ਲਲ )
 221   1212  1222   21

5 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਬ ਮਕਫ਼ੂਫ ਅਜ਼ਲ
     ਮਫ਼ਊਲ  ਮਫ਼ਾਈ਼ਲੁ    ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਫ਼ਾਅ
  ss1 1ss1   1sss    s1
  ( ਖ਼ਰਬ )  (  ਕ਼ਫ਼  )                            ( ਜ਼ਲਲ )
 221 1221    1222    21    

6ਬਹਿਰ - ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਬ  ਅਖ਼ਰਮ   ਅਜ਼ਲ
                ਮਫ਼ਊਲੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ   ਮਫ਼ਊਲੁਨ ਫ਼ਾਅ
      ss1  1sss  sss         s
 (ਖਰਬ )                      (  ਖ਼ਰਮ  )                   ( ਜ਼ਲਲ )

 7 ਬਹਿਰ - ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਬ  ਮਕ਼ਬੂਜ਼  ਮਕ਼ਫ਼ਫ ਮਜ਼ਬੂਬ
         ਮਫ਼ਊਲੁ   ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ    ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ      ਫ਼ਿਅ
   ss1   1s1s  1sss    s

   (ਖ਼ਰਬ)         (  ਕ਼ਬਜ਼                            ( ਜਬ )
 221   1212    1222     2

8 ਬਹਿਰ-ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਬ  ਮਕ਼ਬੂਜ਼  ਅਬਤਰ
                ਮਫ਼ਊਲੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ   ਫ਼ਿਅ
        ss1 1ss1  1sss     s
                  (ਖ਼ਰਬ )     ( ਕ਼ਬਜ਼ )                        ( ਬਤਰ )
221  1221  1222     2

9 ਬਹਿਰ-ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ  ਅਖ਼ਰਬ           ਮਕ਼ਫ਼ੂਫ             ਅਬਤਰ
                                 ਮਫ਼ਊਲੁ      ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਫ਼ਿਅ
            ss1   1ss1  1sss  s    
                               (  ਖ਼਼ਰਬ )      (  ਕ਼ਫ਼ )                      ( ਬਤਰ )

221
 1221       2
10 ਬਹਿਰ -ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ  ਅਖ਼ਰਬ    ਅਹਤਮ
         ਮਫ਼ਊਲੁ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ     ਮਫ਼ਊਲ   ਫ਼ਊਲੁ।
   ss1   1sss   ss1      1s1
      (ਖ਼ਰਬ)                           (   ਖ਼ਰਬ   )           (   ਹਤਮ)
   221   1222   221       121
 
  11 ਬਹਿਰ - ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ  ਅਖ਼ਰਬ  ਅਖ਼ਰਮ  ਅਬਤਰ
                          ਮਫ਼ਊਲ    ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ    ਮਫ਼ਊਲੁਨ  ਅਬਤਰ
          ss1  1sss    sss     s
(  ਖ਼ਰਬ )                              ( ਖ਼ਰਮ )         ( ਬਤਰ )
          221   1222    222     2

12 ਬਹਿਰ -ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ  ਅਖ਼ਰਬ  ਮਜਬੂਬ
 ਮਫਊਲੁ  ਮੁਫਾਈਲੁਨ    ਮਫ਼ਊਲੁ   ਫ਼ਿਅਲ
ss1   1sss    ss1     1s
           (  ਖ਼ਰਬ )                          (  ਖ਼ਰਬ )        (  ਜਬ )
 
 13 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ  ਅਖ਼ਰਬ   ਮ਼ਕਫ਼ੂਫ
ਅਹਤਮ  
                           ਮਫ਼ਊਲੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ   ਫ਼ਊਲੁ।
          ss1  1ss1  1ss1   1s1
                         ( ਖ਼ਰਬ )
(ਕ਼ਫ਼ )     (  ਕ਼ਫ਼ )         (  ਹਤਮ )

         221   1221   1221   121

    14ਬਹਿਰ -ਹਜ਼ਜ਼  ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਬ ਮਕ਼ਫ਼ੂਫ  ਮਜਬੂਬ
                     ਮਫਊਲੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ   ਫ਼ਿਅਲ

        ss1  1ss1 1ss1  1s    
                     (ਖ਼ਰਬ  )   (  ਕ਼ਫ਼ )    (  ਖ਼ਰਬ )    ( ਜਬ )
   221  1221  1221  12


15 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ  ਅਖ਼ਰਮ ਅਖ਼ਰਬ ਅਹਿਤਮ
                ਮਫ਼ਊਲੁਨ ਮਫ਼ਊਲਨ  ਮਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਊਲੁ
      sss   sss  ss1 1s1
              (ਖ਼ਰਮ )      (  ਖ਼ਰਮ ) (  ਖ਼ਰਬ )       ( ਹਤਮ )
     222   222   221    121

 16 ਬਹਿਰ ਹਜ਼ਜ਼-ਅਖ਼ਰਮ   ਅਖ਼ਰਬ   ਮਕ਼ਫ਼ੂਫ   ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼
                          ਮਫ਼ਊਲੁਨ   ਮਫ਼ਊਲੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ     ਫ਼ਊਲੁਨ।
          sss    ss1  1ss1   1ss
                           (ਖ਼ਰਮ )      ( ਖ਼ਰਬ)    ( ਕ਼ਫ਼ )        (  ਹਜ਼ਫ਼ )
 222
221   1221   1221

-
17 ਬਹਿਰ - ਹਜ਼ਜ਼  ਮੁਸੰਮਨ  ਅ਼ਖਰਮ  ਅਖ਼ਰਬ   ਮਜ਼ਬੂਬ
               ਮਫ਼ਊਲਨ   ਮਫ਼ਊਲੁਨ    ਮਫ਼ਊਲੁ   ਫ਼ਿਅਲ
      sss   sss      ss1      1s
 
           ( ਅਖ਼ਰਮ)            ( ਅਖ਼ਰਮ)    ( ਅਖ਼ਰਬ )         (  ਜਬ )
 222
222     221    12
   
18      ਬਹਿਰ ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ  ਅਖ਼ਰਮ ਅਸ਼ਤਰ  ਮਕ਼ਫ਼ੂਫ  ਅਹਤਮ
                                    ਮਫ਼ਊਲੁਨ  ਫਇਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ  ਫ਼ਊਲੁ
    sss   11s  1ss1   1s1
( ਖ਼ਰਮ )        ( ਸ਼ਤਰ )   ( ਕ਼ਫ਼ )      (ਹਤਮ )
    222    112  1221  121
 
 19 ਬਹਿਰ ਹਜ਼ਜ਼- ਮੁਸੰਮਨ  ਅਖ਼ਰਮ ਅਖ਼ਰਬ  ਅਜ਼ਲ
                       
 ਮਫ਼ਊਲੁਨ  ਮਫ਼ਊਲੁਨ  ਮਫ਼ਊਲ  ਫ਼ਾਅ

         sss  sss   ss1  s1  
( ਖ਼ਰਮ )    ( ਖ਼ਰਮ)     ( ਖ਼ਰਬ)    ( ਜ਼ਲਲ )
222   222 221   21
   
20 ਬਹਿਰ -ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ  ਅਖ਼ਰਮ  ਅਖ਼ਰਬ        ਮਕ਼ਫ਼ੂਫ ਮਜਬੂਬ
                                    ਮਫ਼ਊਲੁਨ   ਮਫ਼ਊਲੁ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ          ਫ਼ਿਅਲ
             sss   ss1   1ss1
1s
                                  (ਖ਼ਰਮ )
(ਖ਼ਰਬ )  ( ਕ਼ਫ਼ )           (  ਜਬ )
        222    221  1221    12

 21ਬਹਿਰ-ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਮ  ਅਸ਼ਤਰ   ਅਜ਼ਲ
                                 ਮਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ   ਫ਼ਾਅ
            sss   s1s   1sss  s

                   ( ਖ਼ਰਮ )      (  ਸ਼ਤਰ )                     ਜ਼ਲਲ
  222   212    1222  2  

22ਬਹਿਰ-ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਮ  ਅਬਤਰ
             ਮਫ਼ਊਲੁਨ  ਮਫ਼ਊਲੁਨ  ਮਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਅ

sss   sss  sss     s
(ਖ਼ਰਮ)      (  ਖ਼ਰਮ )    ( ਖ਼ਰਮ)           (ਬਤਰ )
222    222   222     2

23 ਬਹਿਰ ਹਜ਼ਜ਼ -ਮੁਸੰਮਨ  ਅਖ਼ਰਮ  ਅਖ਼ਰਬ   ਅਬਤਰ

             ਮਫ਼ਊਲੁਨ  ਮਫ਼ਊਲੁ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਫ਼ਅ
        sss   ss1 1sss    s
                                  (ਖ਼ਰਮ )      (  ਖ਼ਰਬ)                  ( ਬਤਰ)
222   221 1222   2

 24 ਬਹਿਰ-ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ  ਅਖ਼ਰਮ   ਅਸ਼ਤਰ    ਮਕ਼ਫ਼ੂਫ  ਮਜ਼ਬੂਬ
                                   ਮਫ਼ਊਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ  ਫ਼ਿਅਲ
sss  s1s   1ss1 1s
 
                                   (ਖ਼ਰਮ)   (  ਸ਼ਤਰ )      ( ਕ਼ਫ਼ )     (ਜਬ)
222   212
1221  12

25 ਬਹਿਰ-ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਮ  ਅਸ਼ਤਰ  ਅਬਤਰ
                                 ਮਫ਼ਊਲੁਨ   ਫ਼ਾਇਲੁਨ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਲੁਨ    ਫ਼ਿਅ  

            sss    s1s  1sss    s
                              ( ਖ਼ਰਮ)           ( ਸ਼ਤਰ )                      (  ਬਤਰ )
            222     212  1222   2

26ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼  ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਮ ਅਖ਼ਰਬ ਅਜ਼ਲ
                                   ਮਫ਼ਊਲੁਨ  ਮ਼ਫ਼ਊਲੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਫ਼ਾਅ
             sss   ss1  1sss  s
                                   (ਖ਼ਰਮ)        ( ਖ਼ਰਬ)                    ( ਜ਼ਲਲ)
              222   221 1222    2
   
27ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਅਸ਼ਤਰ  ( ਅਸ਼ਤਰ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ)
                     ਫ਼ਾਇਲੁਨ ਮੁਫਾਈਲੁਨ
ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਫਾਈ਼ਲੁਨ
            s1s     1sss    s1s  1sss
                              ( ਸ਼ਤਰ )                                   (  ਸ਼ਤਰ )
  212  1222     212  1222

 28 ਹਜ਼ਜ਼-  ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਬ (  ਖ਼ਰਬ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )

ss1 1sss  ss1   1sss  
( ਖ਼ਰਬ )                  ( ਖ਼ਰਬ )
221  1222 221    1222

 29 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਮਕ਼ਬੂਜ਼  (  ਕ਼ਬਜ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
                                   ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ    ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ     ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ
1s1s   1s1s  1s1s   1s1s
( ਕ਼ਬਜ਼ )           (  ਕ਼ਬਜ਼ )    ( ਕ਼ਬਜ਼ )      ( ਕ਼ਬਜ਼ )
1212    1212  1212   1212

 30 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਅਬਤਰ ( ਬਤਰ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
                                   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ    ਫ਼ਿਅ
        1sss   1sss  1sss   s

                                                                                      ( ਬਤਰ)
1222    1222  1222   2

 31 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਅਖ਼ਰਬ ਮਕ਼ਫ਼ੂਫ  ਮਕਸੂਰ  ( ਖ਼ਰਬ, ਕ਼ਫ਼ ਤੇ ਕਸਰ  ਜ਼ਿਹਾਫ਼ਾਂ ਨਾਲ )
                                   ਮਫ਼ਊਲੁ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ
             ss1  1ss1           1ss1       1ss1
(ਖ਼ਰਬ )     ( ਕ਼ਫ਼  +ਕ਼ਸਰ )               (  ਕ਼ਫ਼+ਕ਼ਸਰ )           (ਕ਼ਫ਼+ ਕ਼ਸਰ )
221   1221            1221      1221

  32   ਬਹਿਰ-ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ ਮਕ਼ਬੂਜ਼  ਅਸ਼ਤਰ ( ਕ਼ਬਜ਼ ਤੇ ਅਸ਼ਤਰ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
                        ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ   ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ   ਫ਼ਾਇਲੁਨ
    1s1s  s1s     1s1s   s1s

(ਕ਼ਬਜ਼)        (  ਅਸ਼ਤਰ)        (  ਕ਼ਬਜ਼ )  (  ਅਸ਼ਤਰ )
1212   212    1212   212

      33 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੰਮਨ  ਮਸਬਗ (  ਤਸਬੀਗ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ)
 
                       
   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ    ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ   ਮੁਫ਼ਾਈਲਾਨ
 1sss  1sss   1sss  1sss1
                                                         (ਤਸਬੀਗ)
 1222  1222   1222  12221

34 ਬਹਿਰ - ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੱਦਸ ਸਾਲਿਮ

                                       ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ
              1sss  1sss  1sss
  1222  1222  1222
 
 35 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੱਦਸ  ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼( ਹਜ਼ਫ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ)

                                    ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ   ਫ਼ਊਲੁਨ।
1sss   1sss  1ss
                                                            ( ਹਜ਼ਫ਼)
1222    1222 122

                               
                                                       
 36 ਬਹਿਰ-ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੱਦਸ  ਮਕ਼ਸੂਰ( ਕਸਰ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
                                   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ
1sss    1sss  1ss1
 
                                     ( ਕ਼ਸਰ)
1222    1222  1221

37 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੱਦਸ  ਮਕਬੂਜ਼     ( ਕ਼ਬਜ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
                                ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ
1s1s  1s1s  1s1s
                                (ਕ਼ਬਜ਼ )      ( ਕ਼ਬਜ਼ )      ( ਕ਼ਬਜ਼ )
1212   1212 1212

 38 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੱਦਸ  ਅਖ਼ਰਮ  ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼ ( ਖ਼ਰਮ ਤੇ ਹਜ਼ਫ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ)
                               ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ           ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ    ਫ਼ਿਅਲੁਨ
1sss     1sss   ss
               (ਖ਼ਰਮ+ਹਜ਼ਫ਼ )
1222     1222  22

 39 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੱਦਸ ਅਬਤਰ( ਬਤਰ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ)

       ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਫ਼ਿਅ
       1sss 1sss   s
                                        (  ਬਤਰ )
  1222 1222    2
             
40 ਬਹਿਰ -ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੱਦਸ  ਮਸਬਗ(  ਤਸਬੀਗ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ)
                  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲਾਨ
       1sss  1sss   1sss1
                                         (  ਤਸਬੀਗ )
  1222 1222   12221
41 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਸੱਦਸ ਅਖ਼ਰਬ  ਮਕ਼ਬੂਜ਼  ਮਕ਼ਸੂਰ ( ਖ਼ਰਬ  ਕ਼ਬਜ਼ ਤੇ  ਕਸਰ  ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ)
                     ਮਫ਼ਊਲੁ
ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈ਼ਲੁ
ss1  1s1s  1ss1
        (ਖ਼ਰਬ )     ( ਕ਼ਬਜ਼)      (ਕ਼ਸਰ)
221  1212   1221
 42 ਬਹਿਰ-  ਹਜ਼ਜ਼  ਮੁਸੱਦਸ  ਅਖ਼ਰਬ  ਮਕ਼ਬੂਜ਼  ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼ ( ਖ਼ਰਬ  ਕ਼ਬਜ਼ ਤੇ ਹਜ਼ਫ਼  ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ)
                    ਮਫ਼ਊਲੁ     ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ   ਫ਼ਊਲੁਨ।
  (ਖ਼ਰਬ  )          (ਕ਼ਬਜ਼   )     (  ਹਜ਼ਫ)        
 ss1   1s1s   1ss  
 43 ਬਹਿਰ-ਹਜ਼ਜ਼  ਮੁਸੱਦਸ  ਅਖ਼ਰਬ  ਮਕ਼ਬੂਜ਼  ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼  ਅਸਲਮ (  ਖ਼ਰਬ ਕ਼ਬਜ਼ ਹਜ਼ਫ਼ ਤੇ  ਸ਼ਲਮ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ਾਂ  ਨਾਲ)
        ਮਫ਼ਊਲੁ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ
    ss1  1s1s  ss
    (ਖ਼ਰਬ)           (ਕ਼ਬਜ਼)       ( ਹਜ਼ਫ਼+ਸ਼ਲਮ )
   221   1212  22
44 ਬਹਿਰ - ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਰੱਬਾ ਸਾਲਿਮ
                             ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ
  1sss  1sss
           1222  1222

45 ਬਹਿਰ- ਬਹਿਰ ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਰੱਬਾ ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼( ਹਜ਼ਫ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ)
                           ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ।
 1sss  1ss    
                             (  ਹਜ਼ਫ਼ )
 1222  122  
46ਬਹਿਰ-ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਰੱਬਾ ਮਕਬੂਜ਼( ਕ਼ਬਜ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ)
                       ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ    ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨ
1s1s   1s1s
(ਕਬਜ਼ )        (ਕ਼ਬਜ਼)
1212   1212
 47ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਰੱਬਾ ਮਕ਼ਸੂਰ  ( ਕ਼ਸਰ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
                    ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁ
        1sss  1ss1  
      (ਕ਼ਸਰ )
  1222   1221
 
 
    48 ਬਹਿਰ -ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਰੱਬਾ ਅਖ਼ਰਬ (  ਖ਼ਰਬ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
                  ਮਫ਼ਊਲੁ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ
       ss1  1sss
                   (ਖ਼ਰਬ )  
       221   1222

  49ਬਹਿਰ - ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਰੱਬਾ ਅਖ਼ਰਮ ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼  (ਖਰਮ  ਤੇ ਹਜ਼ਫ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼  ਨਾਲ )

                 ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ    ਫ਼ਿਅਲੁਨ  

 1sss    ss
                      (ਖ਼ਰਮ + ਹਜ਼ਫ਼ )
 1222    22  


 50ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਰੱਬਾ ਅਸ਼ਤਰ ( ਸ਼ਤਰ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
              ਫ਼ਾਇਲੁਨ   ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ
     s1s   1sss
             (ਸ਼ਤਰ)
212    1222
  51ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਰੱਬਾ ਅਬਤਰ  ( ਬਤਰ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਦੇ ਨਾਲ )        
                 ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ    ਫ਼ਿਅ    

      1sss      s

          ( ਬਤਰ )
      1222 2

 52 ਬਹਿਰ- ਹਜ਼ਜ਼ ਮੁਰੱਬਾ  ਮੁਸਬਗ    (  ਤਸਬੀਗ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
               ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ     ਮੁਫ਼ਾਈਲਾਨ    
      1sss   1sss1
                                   (  ਤਸਬੀਗ )  
      1222    12221
 ਪਿਆਰੇ ਦੋਸਤੋ ਆਪਾਂ ਬਹਿਰ ਹਜ਼ਜ਼ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤੁਕ  ਅੱਠ ਰੁਕਨਾਂ ਤੱਕ ਦਿਆਂ ਬਹਿਰਾਂ ਬਾਰੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਇਹਨਾਂ ਇਲਾਵਾ ਅਸੀਂ  ਸੋਲਾਂ ਰੁਕਨੀਆਂ ਬਹਿਰਾਂ ਵੀ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹਾਂ,ਪਰ ਏਨੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ  ਬਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਕੋਈ ਲਿਖਦਾ ਹੀ ਹੈ, ਨਾ ਕੋਈ ਗਾਉਂਦਾ।ਜੇ  ਕੋਈ   ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਸੋਲਾਂ ਰੁਕਨਾਂ ਵਾਲੀਆ, ਬਾਰਾਂ ਰੁਕਨਾਂ ਵਾਲੀਆਂ , ਦਸ ਰੁਕਨਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵੀ ਲਿਖ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੋਲਾਂ ਰੁਕਨੀ ਗ਼ਜ਼ਲਾ ਵਾਲੀ ਬਹਿਰ ਨੂੰ , ਸਾਜ਼ਦਾਂ, ਬਾਰਾਂ ਰੁਕਨੀ ਬਹਿਰ ਨੂੰ ਮੁਅੱਸ਼ਰ ਤੇ ਦਸ
 ਦਸ ਰੁਕਨੀਆਂ ਬਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਅੱਬਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਰਤਣ ਨੂੰ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਰੁਕਨੀਂ ਬਹਿਰ ਵੀ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਇੱਕ ਰੁਕਨੀ ਬਹਿਰ ਨੂੰ ਮੁਸੰਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।