ਬਹਿਰ ਮੁਜ਼ਾਰਿਆ-ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਮੁਜ਼ਾਰਿਆ ਮੁਸੰਮਨ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ- ਬਹਿਰ - ਮੁਜ਼ਾਰਿਆ ਦਾ ਸਾਲਿਮ ਰੂਪ ਘੱਟ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਦੋ ਕੁ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ੇ ਰੂਪ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹਨ। ਪੇਸ਼ ਬਹਿਰ ਮੁਜ਼ਾਰਿਆ ਦੇ ਕੁਝ ਕੁ
ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਤਕਤੀਹ-

1 ਬਹਿਰ ਮੁਜ਼ਾਰਿਆ ਮੁਸੰਮਨ ਸਾਲਿਮ
  ਰੁਕਨ- ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ
           ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ

ਅਜੇਹੇ  ਵੀ ਦੌਰ  ਗੁਜ਼ਰੇ, ਕਦੇ  ਅਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਚੋਂ,
ਮੁਸੀਬਤ  ਸੀ ਆਖਣਾ ਕੁਝ,ਖਮੋਸ਼ੀ ਵੀ ਸੀ ਮੁਸੀਬਤ।
ਮੁਸੀਬਤ ਦੇ ਵਕ਼ਤ ਲੋਕੀ,ਖੁਦਾ ਨੂੰ ਹੀ ਯਾਦ ਕਰਦੇ,
ਅਸੀਂ  ਤੇਰਾ  ਨਾਮ ਲੈਂਦੇ, ਜਦੋਂ  ਵੀ ਬਣਦੀ ਮੁਸੀਬਤ। ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ )

ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ   ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ  ਈ   ਲੁਨ        ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਅਜੇ   ਹੇ  ਵੀ        ਦੌ   ਰ ਗੁਜ਼  ਰੇ        ਕਦੇ   ਅਪ  ਣੀ         ਜ਼ਿੰ  ਦਗੀ   ਚੋਂ
I  S   S  S         S   I   S   S         I  S   S   S           S  I  S    S
            1  2   2   2         2   1   2   2        1  2   2   2            2  1   2   2
_________     ___________     ___________       ___________
 
ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਮੁਸੀ  ਬਤ ਸੀ          ਆ  ਖਣਾ   ਕੁਝ       ਖ਼ਮੋ   ਸ਼ੀ  ਵੀ         ਸੀ   ਮੁਸੀ   ਬਤ
I  S   S   S           S  I  S   S          I  S  S   S         S    I   S   S
            1  2   2   2            2  1  2   2         1  2  2    2          2   1   2   2
__________       ___________    ___________    ___________

ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ        ਫ਼ਾ  ਇਲਾ   ਤੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲਾ    ਤੁਨ
ਮੁਸੀ  ਬਤ  ਦੇ        ਵਕ਼  ਤ  ਲੋ  ਕੀ          ਖ਼ੁਦਾ   ਨੂੰ  ਹੀ          ਯਾ  ਦ ਕਰ   ਦੇ    
I  S   S    S        S   I    S  S           I  S    S  S           S  I    S    S
            1  2   2    2         2  1    2   2          1  2    2   2           2  1    2    2
_________       ___________       _________         _____________

ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ        ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਈ  ਲੁਨ          ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਅਸੀਂ  ਤੇ  ਰਾ          ਨਾ  ਮ ਲੈਂ   ਦੇ         ਜਦੋਂ  ਵੀ   ਬਣ         ਦੀ   ਮੁਸੀ   ਬਤ
I  S  S   S           S  I  S   S          I  S   S   S           S   I  S    S
            1   2  2   2          2  1  2   2          1  2   2    2           2   1  2    2
_________       _________        __________        ___________

2 ਬਹਿਰ- ਮੁਜ਼ਾਰਿਆ ਮੁਸੰਮਨ ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ ) ਅਖ਼ਰਬ ( ਖ਼ਰਬ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
  ਰੁਕਨ- ਮਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ ਮਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਇਲਾਤੁਨ
           ਮਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ ਮਫ਼ਊਲੁ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁਨ
         
ਨਾ  ਧਰਮ  ਯੁੱਧ  ਹੁੰਦੈ,  ਨਾ  ਹੀ  ਜੇਹਾਦ ਹੁੰਦੈ,
ਅਕਸਰ ਲਹੂ ਦਾ ਚਖਣਾ, ਮੂੰਹ ਨੇ ਸਵਾਦ ਹੁੰਦੈ। ( ਹਰਦਿਆਲ ਸਾਗਰ )

ਮੁਜ਼ਰਮ ਹੀ ਬਹਿ ਗਿਆ ਹੈ, ਮੁਨਸਿਫ਼ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਆਕੇ,
ਇਨਸਾਫ਼   ਦਾ  ਤਰੀਕਾ,   ਕਿੰਨਾ  ਬਦਲ  ਗਿਆ  ਹੈ। ( ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ )

ਮਫ਼   ਊਲੁ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ       ਮਫ਼   ਊਲੁ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਨਾ  ਧਰਮ      ਯੁੱ  ਧ ਹੁੰ    ਦੈ         ਨਾ   ਹੀ ਜਿ     ਹਾ   ਦ ਹੁੰ   ਦੈ
S    S  I      S  I   S    S         S   S   I       S    I   S   S
             2    2  1     2   1  2    2          2   2  1       2    1   2   2
_______    __________      ________   ___________  

ਮਫ਼   ਊਲੁ        ਫ਼ਾ  ਇਲਾ   ਤੁਨ       ਮਫ਼   ਊਲੁ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਅਕ  ਸਰ ਲ      ਹੂ  ਦ ਚਖ   ਣਾ       ਮੂ     ਨੇ ਸ       ਵਾ  ਦ ਹੁੰ   ਦਾ
S    S   I        S   I    S   S       S     S   I       S  I   S   S
2    2   1        2   1    2   2       2     2   1      2   1  2   2
________     __________     _________    ___________

ਮਫ਼   ਊਲੁ        ਫ਼ਾ   ਇਲਾ  ਤੁਨ         ਮਫ਼  ਊਲੁ         ਫ਼ਾ  ਇਲਾ   ਤੁਨ
ਮੁਜ਼   ਰਮ ਹਿ     ਬਹਿ ਗਿਆ  ਹੈ          ਮੁਨ  ਸਫ਼ ਦਿ     ਥਾਂ  ਤਿ ਆ   ਕੇ
S    S   I         S  I   S   S           S    S   I       S   I   S    S
2    2   1         2  1   2   2           2    2   1      2   1   2    2
________     ___________      _________   ____________

ਮਫ਼  ਊਲੁ        ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ         ਮਫ਼  ਊਲੁ        ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁਨ
ਇਨ ਸਾਫ਼        ਦਾ  ਤਰੀ   ਕਾ          ਕਿੰ   ਨ ਬ      ਦਲ  ਗਿਆ  ਹੈ
S   S  I         S   I   S   S          S    S   I      S    I   S   S
2   2  1         2   1   2   2          2    2   1      2   1   2   2
_______     ___________      _________   ___________

3 ਬਹਿਰ- ਮੁਜ਼ਾਰਿਆ ਮੁਸੰਮਨ  ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ )ਅਖਰਬ ਮਕ਼ਫ਼ੂਫ਼  ( ਖ਼ਰਬ ਤੇ ਕ਼ਫ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
 ਰੁਕਨ - ਮਫ਼ਊਲੁ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁ
           ਮਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਾਇਲਾਤੁ ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ ਫ਼ਾਇਲਾਤੁ

ਮੌਲਾ  ਕਰੇ ਕਿ ਤੇਰਾ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰਹੇ ਗ਼ਰੂਰ,
ਮੈਂਨੂੰ ਵੀ ਮੇਰੇ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਮਿਲੇ ਜ਼ਰੂਰ। ( ਗੁਰਦੀਪ ਭਾਟੀਆ )

ਤੁਰਦੇ  ਜੇ  ਰਲਕੇ ਹੋਰ ਤਾਂ, ਹੁੰਦੇ ਖ਼ਰਾਬ  ਹੋਰ,
ਕੰਮਬਖ਼ਤ ਇਸ਼ਕ ਜਿੰਦ ਨੂੰ, ਦਿੰਦਾ ਅਤਾਬ ਹੋਰ। ( ਦੀਪਕ ਜੈਤੋਈ )

ਮਫ਼  ਊਲੁ     ਫ਼ਾ ਇਲਾ  ਤੁ      ਮੁਫ਼ਾ    ਈ਼ਲੁ      ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁ
ਮੌ    ਲਾ ਕ   ਰੇ  ਕਿ ਤੇ  ਰ      ਵਿ ਕਾ  ਇਮ ਰ   ਹੇ   ਗ਼ਰੂ   ਰ
S   S   I    S   I   S  S      I   S   S   I     S  I   S   I
2   2   1    2   1   2  2     1   2    2  1     2  1   2  1
_______  __________   _________   _________

ਮਫ਼  ਊਲੁ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ    ਤੁ       ਮੁਫ਼ਾ   ਈਲੁ        ਫ਼ਾ   ਇਲਾ  ਤੁ
ਮੈਂ    ਨੂੰ ਵਿ     ਮੇ   ਰਿ ਇਸ਼  ਕ      ਦਿ ਮੰ   ਜ਼ਿਲ ਮਿ    ਲੇ   ਜ਼ਰੂ   ਰ
S    S   I     S   I    S    I        I  S   S    I       S   I  S   I
2    2   1     2   1   2    1        1  2   2   1       2   1  2   1
_______  _____________   _________    ___________

ਮਫ਼  ਊਲੁ       ਫ਼ਾ   ਇਲਾ   ਤੁ        ਮੁਫ਼ਾ  ਈਲੁ          ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁ
ਤੁਰ  ਦੇ ਜਿ     ਰਲ   ਕਿ ਹੋ  ਰ        ਤ ਹੁੰ ਾਮ ਦੇ ਖ         ਰਾ  ਬ ਹੋ   ਰ
S   S   I       S   I     S   I        I  S   S I          S   I  S   I
2   2   1       2  1     2   1       1   2   2 1         2   1  2  1
_______     ___________    _________     ____________

ਮਫ਼  ਊਲੁ      ਫ਼ਾ   ਇਲਾ   ਤੁ        ਮੁਫ਼ਾ   ਈਲੁ        ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁ
ਕ਼ਮ  ਬਖ਼ਤ    ਇਸ਼  ਕ ਜਿੰ  ਦ       ਨੁ ਦਿੰ   ਦਾ ਇ      ਤਾ  ਬ ਹੋ  ਰ
S    S  I       S    I   S  I        I   S   S   I        S   I  S  I
2    2  1       2   1   2  1        1   2   2  1        2   1  2  1
________    _________     __________     _________

4 ਬਹਿਰ - ਮੁਜ਼ਾਰਿਆ ਮੁਸੰਮਨ ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ ) ਅਖ਼ਰਬ - ਮਕ਼ਫ਼ੂਫ਼ - ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼ ( ਖ਼ਰਬ , ਕ਼ਫ਼ ਤੇ ਹਜ਼ਫ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
  ਰੁਕਨ - ਮਫ਼ਊਲੁ  ਫਾਇਲਾਤੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ,
      ਮਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਾਇਲਾਤੁ  ਮੁਫ਼ਾਈਲੁ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ

ਚੁੱਪਾਂ   ਦੇ    ਰੂਬਰੂ   ਕਦੇ  ਬੋਲਾਂ  ਦੇ   ਰੂਬਰੂ,
ਹਰ ਹਾਲ ਵਿਚ ਰਿਹਾ ਕੁਈ, ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ।  ( ਹਰਬੰਸ  ਮਾਛੀਵਾੜਾ )

ਹਰ  ਪਲ   ਕਿਤੇ  ਸਵੇਰ, ਕਿਤੇ  ਸ਼ਾਮ  ਹੋ ਰਹੀ,
ਚੱਲ ਤੁਰ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਚ ਨਾ ਆਉਂਦੀ ਖੜੋਤ ਹੈ। ( ਦਵਿੰਦਰ ਪੂਨੀਆਂ )

ਮਫ਼  ਊਲੁ      ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁ      ਮੁਫ਼ਾ  ਈਲੁ     ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਚੁੱ   ਪਾਂ ਦਿ    ਰੂ   ਬਰੂ   ਕ       ਦਿ ਬੋ ਲਾਂ ਦਿ    ਰੂ   ਬਰੂ
S   S  I       S   I   S  I       I  S   S  I      S  I  S
2   2  1       2   1   2  1     1  2   2  1      2  1  2
_______    _________   _________   ________

ਮਫ਼  ਊਲੁ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁ      ਮੁਫ਼ਾ  ਈਲੁ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਹਰ  ਹਾਲ     ਵਿਚ  ਰਿਹਾ ਕੁ     ਇ ਪ੍ਰਸ਼ ਨਾ ਦਿ   ਰੂ   ਬਰੂ
S   S  I        S   I   S  I      I   S   S   I    S   I  S
2   2   1        2  1   2  1      1   2   2  1    2   1  2
_______    _________    _________  ________

ਮਫ਼  ਊਲੁ      ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁ      ਮੁਫ਼ਾ  ਈਲੁ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ  
ਹਰ  ਪਲ ਕਿ   ਤੇ  ਸਵੇ    ਰ      ਕਿਤੇ  ਸ਼ਾਮ      ਹੋ   ਰਹੀ
S   S   I       S  I   S  I        I  S  S  I      S   I  S
2   2   1       2  1   2 1       1  2   2  1      2  1  2
_______     ________     _________   _______

ਮਫ਼  ਊਲੁ       ਫ਼ਾ  ਇਲਾ  ਤੁ       ਮੁਫ਼ਾ  ਈਲੁ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਚਲ  ਤੁਰ ਕਿ   ਜ਼ਿੰ  ਦਗੀ   ਚ      ਨ ਔਂ  ਦੀ ਖ    ੜੋ   ਤ  ਹੈ
S   S    I       S   I   S  I        I   S  S  I     S   I   S
2   2    1       2  1   2  1        1   2  2  1    2   1   2
________    __________    _________  ______

ਬਹਿਰ ਕਾਮਿਲ-ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਕਾਮਿਲ, ਇਹ ਬਹਿਰ ਬਿਲਕੁਲ ਓਸੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਸਨੂੰ ਇਲਮ ਅਰੂਜ਼ ਦੇ ਬਾਨੀ ਖ਼ਲੀਲ  ਬਿਨ ਅਹਿਮਦ ਨੇ ਈਜ਼ਾਦ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਇਹ ਸਾਲਿਮ ਰੂਪ ਚ ਹੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੇਸ਼ ਹੈ ਬਹਿਰ ਕਾਮਿਲ
ਚ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁਝ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੀ ਤਕਤੀਹ-

ਬਹਿਰ- ਕਾਮਿਲ ਮੁਸੰਮਨ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ
ਰੁਕਨ- ਮੁਤੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਤੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਤੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਤੁਫ਼ਾਇਲੁਨ
        ਮੁਤੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਤੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਤੁਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਮੁਤੁਫ਼ਾਇਲੁਨ

  ਨ  ਕਿਸੇ ਘਰੋਂ  ਹੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ, ਨ ਕਿਸੇ ਦਰੋਂ ਹੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ,
ਜੁ ਹੈ ਖ਼ੁਰ ਗਿਆ,ਜੁ ਹੈ ਭੁਰ ਗਿਆ,ਉਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਹੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ।  ( ਪ੍ਰੋ. ਜਸਪਾਲ ਘਈ )

ਮੁਤੁ   ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਮੁਤੁ    ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਮੁਤੁ  ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਮੁਤੁ  ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਨ ਕਿ ਸੇ    ਘਰੋਂ       ਹਿ ਤ  ਲਾ  ਸ਼ ਕਰ    ਨ ਕਿ  ਸੇ   ਦਰੋਂ       ਹੀ ਤ ਲਾ ਸ਼ ਕਰ
I  I   S   I  S        I  I    S   I   S      I  I    S   I  S       I  I   S  I   S
1 1  2    1  2       1  1    2  1   2      1  1    2  1  2      1  1   2  1  2
___________   _____________   ___________   _____________

ਮੁਤੁ    ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਮੁਤੁ    ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਮੁਤੁ  ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਮੁਤੁ  ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਜੁ ਹਿ ਖੁਰ  ਗਿਆ      ਜੁ ਹਿ  ਭੁਰ  ਗਿਆ    ਉ ਨੁ  ਅੰ  ਦਰੋਂ        ਹਿ ਤ  ਲਾ  ਸ਼ ਕਰ
I  I    S   I  S        I  I    S  I   S       I  I    S  I  S        I  I   S    I   S
            1 1     2  1  2        1  1   2  1   2      1  1    2  1  2       1  I   2   1   2
___________     ____________   ___________    ____________

ਇਹ ਕਿਹੇ ਸਫ਼ਰ ਚ ਉਲਝ ਗਏ, ਇਹ ਕਿਹੇ ਮੁਕਾਮ ਤੇ ਆ ਗਏ,
ਕਦੇ ਕੰਬਦਾ, ਕਦੇ ਥਿੜਕਦਾ, ਕਦੇ ਤਿੜਕਦਾ ਹੈ ਇਮਾਨ ਕਿਉਂ। ( ਜਗਤਾਰ ਸੇਖਾ )

ਮੁਤੁ    ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ    ਮੁਤੁ  ਫ਼ਾ    ਇਲੁਨ     ਮੁਤੁ  ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਮੁਤੁ  ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਇ ਕਿ  ਹੇ  ਸਫ਼ਰ     ਚ ਉ  ਲਝ  ਗਏ       ਇ ਕਿ ਹੇ  ਮੁਕਾ      ਮ ਤਿ  ਆ  ਗਏ
I  I    S   I  S      I  I   S    I  S        I  I   S  I  S       I  I    S   I  S
            1  1   2   1  2      1 1   2    1  2       1 1    2  1  2      1  1   2   1  2
__________    ____________   ___________    ____________

ਮੁਤੁ  ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਮੁਤੁ  ਫ਼ਾ    ਇਲੁਨ      ਮੁਤੁ  ਫ਼ਾ    ਇਲੁਨ     ਮੁਤੁ    ਫ਼ਾ  ਇਲਿਨ
ਕਦਿ  ਕੰ  ਬਦਾ       ਕਦਿ  ਥਿੜ ਕਦਾ      ਕਦਿ  ਤਿੜ  ਕਦਾ      ਹਿ ਇ  ਮਾ  ਨ ਕਿਉਂ
I  I    S  I  S        I  I    S    I  S      I I    S     I  S       I  I    S   I   S
            1  1   2  1  2        1 1    2    I  2      1 1   2     1  2       1 1    2   1  2
__________    ____________    ____________    _____________

ਬਹਿਰ ਵਾਫ਼ਿਰ-ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਵਾਫ਼ਿਰ, ਇਹ ਬਹਿਰ ਅਰਬੀ ਵਾਸਤੇ ਰਾਖਵੀਂ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਰੁਕਨਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਜੇਹੀ ਹੈ, ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਚ ਏਸ ਰੁਕਨ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਚ ਬਹਿਰ ਵਾਫ਼ਰ
ਚ ਗ਼ਜ਼ਲ ਕਹਿਣੀ ਅਸੰਭਵ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਬਾਬਾ ਬੋਹੜ੍ਹ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ, ਉਸਤਾਦ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀਪਕ ਜੈਤੋਈ" ਸਾਹਿਬ,ਬਹਿਰ ਵਾਫ਼ਿਰ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ, "ਗ਼ਜ਼ਲ ਕੀ ਹੈ"ਵਿਚ
ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ-
"ਵਾਫ਼ਿਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਬਹੁਤਾ, ਜ਼ਿਆਦਾ । ਇਸ ਬਹਿਰ ਵਿਚ ਚੂੰਕਿ ਹਰਕਤਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ, ਯਾਨੀ ਸੱਤ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਇਸ,' ਮੁਫ਼ਾ ਇਲੁ ਤੁਨ ' ਰੁਕਨ ਵਿਚ ਪੰਜ ਅੱਖਰ ਮੁਤਹੱਰਕ ਹਨ,
ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਦੋ ਸਾਕਿਨ ਹਨ,ਯਾਨੀ,ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ,ਕਿ ਐਨੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸ਼ਬਦ ਢਾਲੇ ਜਾ ਸਕਣ,ਜੇ ਅੱਖਰ ਗਿਰਾਉਂਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ,ਸਾਰਾ ਯਤਨ ਵੀ ਕਰ ਲਈਏ,ਸ਼ਾਇਦ
ਫੇਰ ਭੀ ਇਸ ਬਹਿਰ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਗ਼ਜ਼ਲ ਨਾ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕੇ"।
ਪਰ ਇਹ ਅਸੰਭਵ ਕਾਰਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਪ੍ਰਤੀ ਜਨੂੰਨ ਰੱਖਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਨੇ ਕਰ ਦਿਖਾਇਆ। ਇਸ ਬਹਿਰ ਚ ਕਹੀਆ ਗਈਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਿਅਰ ਤੁਹਾਡੇ ਰੂਬਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਲੈ ਰਹੇਂ ਹਾਂ-
ਬਹਿਰ - ਵਾਫ਼ਿਰ ਮੁਸੰਮਨ ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ
ਰੁਕਨ- ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਤੁਨ   ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਤੁਨ   ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਤੁਨ
        ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਨਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਤੁਨ  ਮੁਫ਼ਾਇਲੁਤੁਨ


ਨੁਹਾਰ ਤੇਰੀ ਨਿਹਾਰ ਸਕਾਂ,ਕਿ ਇਸ ਚ ਲੁਕੇ ਨੇ ਕਾਵਿ ਬਹੁਤ,
ਮੈਂ ਰੂਪ  ਦੇ ਭਾਵ  ਮਾਣ ਲਵਾਂ,ਹੈ ਸ਼ਰਤ  ਇਹ ਮੇਰੇ ਜੀਣ ਲਈ।
ਹਜ਼ਾਰ ਸਿਤਾਰ ਵੱਜ ਰਹੇ, ਇਹ ਗੂੰਜ ਹਵਾ ਚ ਪਿਆ   ਦੀ ਹੈ,
ਅਵਾਜ਼  ਤੇਰੀ ਜਦੋਂ ਵੀ ਸੁਣੀ, ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਸੁਹਾਣੀ ਤੋਰ ਤੁਰੀ। ( ਦਵਿੰਦਰ ਪੂਨੀਆਂ )


ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ      ਮੁਫ਼ਾ     ਇਲੁ  ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ    ਇਲੁ   ਤੁਨ
ਨੁਹਾ  ਰ ਤਿ  ਰੀ        ਨਿਹਾ  ਰ ਸ  ਕਾਂ      ਕਿ ਇਸ  ਚ ਲੁ  ਕੇ         ਨਿ ਕਾ ਵਿ ਬ  ਹੁਤ
I  S   I  I    S        I  S   I  I    S       I   S    I   I    S        I  S    I  I    S
            1  2   I  1    2       1  2   1  1   2       1   2    1  1    2        1  2   1  1   2
__________      ___________     ____________       ____________

ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ    ਇਲੁ   ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ
ਮਿ ਰੂ ਪ ਦਿ  ਭਾ        ਵ ਮਾ ਣ ਲ   ਵਾਂ         ਹਿ ਸ਼ਰ  ਤ ਇ  ਮੇ        ਰਿ ਜੀ ਣ ਲ  ਈ
I  S   I  I   S         I  S   I  I   S           I   S    I   I   S        I   S  I  I   S
            1  2   I  I   2         1  2  1  1   2           1  2    1  1    2       1   2  1  1  2
_________        ____________    ______________     ___________

ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ         ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ
ਹਜ਼ਾ ਰ ਸਿ   ਤਾ       ਰ ਵੱ  ਜ ਰ  ਹੇ          ਇ ਗੂੰ  ਜ ਹ   ਵਾ        ਚ ਪਾ  ਰ ਦਿ  ਹੈ
I  S  I  I    S        I  S   I  I   S          I  S   I   I    S         I  S   I  I    S
            1  2  1  1   2        1  2  1  1 2         1  2  1   1    2         1  2   1  1   2
__________     ___________      _____________     ____________

ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ    ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ
ਅਵਾ  ਜ਼ ਤਿ  ਰੀ        ਜਦੋਂ   ਵਿ ਸੁ  ਣੀ       ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਿ ਸੁ   ਹਾ        ਣਿ ਤੋ  ਰ ਤੁ  ਰੀ
I  S   I   I   S         I  S   I  I    S        I   S  I   I    S         I   S  I  I    S
1  2  1  1   2         1  2  1  1    2        1   2  1  1   2         1   2  1 1    2
___________     ____________     ____________     ____________
         
ਜੇ ਸੁਖ ਦੀ ਘੜ੍ਹੀ ਹੈ ਥੋੜ ਚਿਰੀ, ਤਾਂ ਦੁਖ ਦੀ ਘੜੀ ਵੀ ਥਿਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ,
ਗੁਆ  ਨ  ਬਹੀਂ  ਤੂੰ  ਧੀਰ  ਕਿਤੇ , ਗੁਆ  ਨ  ਬਹੀਂ  ਤੂੰ  ਆਸ  ਮਨਾ।
ਨ  ਜਿਸਨੇ  ਕਦੇ  ਵੀ ਦਰਦ  ਸਿਹਾ, ਨ  ਤਲਖ਼ ਪਲਾਂ ਦਾ ਸੇਕ  ਸਿਹਾ,
ਨ  ਕਦਰ  ਖ਼ੁਸ਼ੀ  ਦੀ  ਜਾਣ  ਸਕੇ,  ਨ  ਮਾਣ   ਸਕੇ   ਹੁਲਾਸ   ਮਨਾ। ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ  ਭਨੋਟ )

ਮੁਫ਼     ਇਲੁ    ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ    ਇਲੁ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ    ਇਲੁ    ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ    ਇਲੁ    ਤੁਨ
ਜਿ ਸੁਖ  ਦਿ ਘ  ੜੀ        ਹਿ ਥੋ   ੜ ਚਿ  ਰੀ        ਤ ਦੁਖ  ਦਿ ਘ  ੜੀ        ਵਿ ਥਿਰ  ਤ ਨ  ਹੀਂ
I  S    I   I    S          I   S   I  I    S          I   S    I  I   S          I   S    I   I   S
            1  2    1  1    2          1  2   1  1    2         1   2    1  1  2          1   2   1   1   2
____________      _____________      ____________       ____________

ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ        ਮੁਫ਼ਾ   ਇਲੁ  ਤੁਨ
ਗੁਆ ਵ ਬ  ਹੀਂ         ਤੁ ਧੀ ਰ ਕਿ  ਤੇ         ਗੁਆ  ਨ ਬ   ਹੀਂ        ਤੁ ਆ  ਸ ਮ  ਨਾ
I  S  I  I   S          I  S  I  I    S          I  S  I   I    S         I  S   I  I   S
            1  2  1 1   2          1  2  1 1    2         1  2  1  1    2         1  2  1  1  2
__________       __________       ____________    ____________

ਮੁਫ਼ਾ    ਇਲੁ   ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ    ਇਲੁ    ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ   ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ
ਨ ਜਿਸ ਨਿ ਕ  ਦੇ        ਵਿ ਦਰ  ਦ ਸਿ   ਹਾ       ਨ ਤਲ ਖ਼ ਪ   ਲਾਂ       ਦ ਸੇ  ਕ ਸਿ  ਹਾ
I   S   I  I    S         I   S    I   I    S         I   S  I  I    S         I  S  I  I   S
            1   2  1  1    2         1   2   1  1    2         1   2  1  1   2         1  2  1 1   2
___________      _____________     _____________    ___________

ਮੁਫ਼ਾ     ਇਲੁ  ਤੁਨ      ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ     ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ       ਮੁਫ਼ਾ  ਇਲੁ  ਤੁਨ
ਨ ਕਦ  ਰ ਖੁ  ਸ਼ੀ       ਦਿ ਜਾ ਣ ਸ  ਕੇ      ਨ ਮਾ  ਣ ਸ  ਕੇ         ਹੁਲਾ  ਸ ਮ  ਨਾ
I  S    I  I    S         I  S  I   I   S      I  S   I  I   S          I  S  I  I   S
            1  2   1  1    2         1  2  1  1  2       1  2  1  1  2          1  2  1  1  2
___________     ___________    ____________     ____________

ਬਹਿਰ ਮੁਤਦਾਰਿਕ-ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਮੁਤਦਾਰਿਕ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਮੁਤਦਾਰਿਕ, ਇਹ ਬਹਿਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਬੜੀ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੈ, ਆਵੋ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬੀ ਚ ਵਰਤੇ ਗਏ, ਬਹਿਰ ਮੁਤਦਾਰਿਕ ਦੇ ਕੁਝ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਤਕਤੀਹ ਕਰੀਏ-

1 ਬਹਿਰ- ਮੁਤਦਾਰਿਕ ਸਾਜਦਾਂ ( ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਰੁਕਨੀ ) ਜਾਂ ਬਹਿਰ ਮੁਤਦਾਰਿਕ ਮੁਸੰਮਨ ਮੁਜ਼ਾਇਫ਼ ਸਾਲਿਮ-
ਰੁਕਨ- ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ
         ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲੁਨ
         ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲੁਨ
         ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ

ਬੁੱਤ  ਤਰਾਸ਼ਣ  ਦੀ  ਮੇਰੀ ਅਦਾ ਹੀ ਸਹੀ,
ਮੈਂ ਤਰਾਸ਼ੀ ਗਿਆ,ਜਦ ਸੀ  ਮਿਲਿਆ ਕੁਈ,
  ਪਰਖਣੇ ਦੀ ਘੜੀ ਜਦ ਵੀ ਆਈ ਤਾਂ ਫਿਰ,
ਲਾਪਤਾ  ਮੈਂ, ਉਹ ਸਭ ਦਾ ਖ਼ੁਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। ( ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੀਰਤ )

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ    ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਬੁਤ ਤਰਾ       ਸ਼ਣ ਦਿ  ਮੇ    ਰੀ  ਅਦਾ       ਹੀ  ਸਹੀ
S   I  S        S   I   S     S  I  S         S  I  S
2  1   2       2   1   2     2  1  2         2  1  2
_______   _______    ______      ________

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ ਇਲੁਨ
ਮੈਂ  ਤਰਾ        ਸ਼ੀ  ਗਿਆ       ਜਦ ਸਿ ਮਿਲਿ  ਆ ਕੁਈ
S  I  S        S   I  S        S   I    S      S  I  S
             2  1  2        2  1  2        2   1    2      2  1  2
_______     _______    _______     _______

ਫ਼ਾ   ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਪਰ ਖਣੇ          ਦੀ  ਘੜ੍ਹੀ        ਜਦ ਵਿ ਆ      ਈ  ਤ ਫਿਰ
S  I  S          S   I  S        S   I    S       S  I    S
             2  1  2         2   1  2        2   1   2        2  1    2
______      _______      _______     _________

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਲਾ  ਪਤਾ        ਮੈਂ  ਉ  ਸਭ      ਦਾ   ਖ਼ੁਦਾ        ਹੋ   ਗਿਆ
S   I  S        S  I    S        S   I  S         S   I   S
             2  1  2       2  1   2         2  1   2        2   1   2
______      _______      _______      ________

ਰਾਤ  ਦਾ  ਵਕ਼ਤ   ਹੈ , ਨਾ   ਪਰਿੰਦੇ  ਉਡਾ,
ਰਹਿਮ ਕਰ ਹੁਣ ਇਹ ਉਡਕੇ ਕਿੱਧਰ ਜਾਣਗੇ,
ਇਹ   ਹਨੇਰੇ   ਚ   ਉਡਣਾ   ਨਹੀਂ  ਜਾਣਦੇ,
ਹਾਦਸੇ   ਸੰਗ   ਇਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਗੁਜ਼ਰ   ਜਾਣਗੇ। ( ਦਾਦਰ ਪੰਡੋਰਵੀ )

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਰਾ  ਤਦਾ       ਵਕ਼  ਤ ਹੈ      ਨਾ  ਪਰਿੰ        ਦੇ  ਉਡਾ
S   I  S       S  I   S        S   I  S        S  I  S
             2  1  2       2  1   2        2   1  2        2  1  2
______    ________    ______      _______

ਫ਼ਾ   ਇਲੁਨ     ਫ਼ਾ   ਇਲੁਨ    ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਰਹਿ  ਮ ਕਰ    ਹੁਣ  ਇ ਉਡ   ਕੇ   ਕਿਧਰ     ਜਾ   ਣਗੇ
S    I    S     S    I   S      S   I   S      S  I   S
2   1    2     2    1   2      2   1   2      2  1   2
________    _______    _______   ________

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਇਹ ਹਨ੍ਹੇ         ਰੇ   ਚ ਉਡ     ਕੇ   ਕਿਧਰ     ਜਾ  ਣਗੇ
S   I  S         S   I    S       S   I  S      S  I  S
             2  1  2          2  1    2       2   1  2      2  1  2
_______      _______     _______   _______

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ        ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਹਾ   ਦਸੇ         ਸਗ  ਇਨ੍ਹਾਂ      ਦੇ    ਗੁਜ਼ਰ     ਜਾ  ਣਗੇ
             S   I   S         S    I  S       S    I  S      S  I   S
2   1   2         2    1  2       2   1   2     2  1   2
_______      _______     ________    _______

2 ਬਹਿਰ- ਮੁਤਦਾਰਿਕ ਮੁਸੰਮਨ ( ਅੱਠ ਰੇਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ
ਰੁਕਨ- ਫ਼ਾਇਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ
                       ਫ਼ਾਇਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ ਫ਼ਾਇਲੁਨ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਹੈ ਇਹ ਕੈਸਾ ਸਫ਼ਰ,
ਹਮਸਫ਼ਰ  ਹਮਸਫ਼ਰ  ਨਾ ਪੁਰਾਣੇ  ਰਹੇ।
ਜ਼ਾਬਤੇ  ਤੋਂ  ਪਰ੍ਹਾਂ  ਤੇਜ਼   ਤੂਫ਼ਾਨ    ਹੈ,
ਜ਼ਾਬਤੇ   ਵਿਚ  ਹਮੇਸ਼ਾਂ  ਨਿਤਾਣੇ  ਰਹੇ। ( ਸੁਭਾਸ਼ ਕਲਾਕਾਰ )

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ        ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਜਿੰ  ਦਗੀ        ਦਾ   ਸਫ਼ਰ        ਹੈ  ਇ  ਕੈ        ਸਾ   ਸਫ਼ਰ
S   I   S        S   I   S         S  I    S        S   I  S
2   I   2        2   1   2         2  1   2         2   1  2
_______      ________    ________     ________

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਹਮ  ਸਫ਼ਰ       ਹਮ  ਸਫ਼ਰ         ਨਾ  ਪੁਰਾ           ਣੇ    ਰਹੇ
S    I   S       S   I   S           S   I  S           S   1   S
             2   1   2       2   1   2           2   1  2           2   1   2  
_______    ________       _______        __________

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ         ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਜ਼ਾ    ਬਤੇ         ਤੋਂ    ਪਰ੍ਹਾਂ          ਤੇ   ਜ਼  ਤੂ         ਫ਼ਾ   ਨ  ਹੈ
S   I  S          S   I  S           S   I   S         S   I    S
            2   1   2         2   1   2          2   1   2         2   1    2
_______     ________      _________    __________

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ        ਫ਼ਾ   ਇਲੁਨ        ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ        ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਜ਼ਾ   ਬਤੇ          ਵਿਚ  ਹਮੇ          ਸ਼ਾਂ   ਨਿਤਾ        ਣੇ    ਰਹੇ
S   I  S       S  I   S            S   I   S        S   I   S
            2   1  2          2  1   2            2   1   2        2   I    2
______       ________       ________      ________

ਹਰ ਘੜੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਗ਼ਜ਼ਲ ਹੋ ਗਈ,
ਜ਼ਿੰਦਗੀ  ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ  ਗ਼ਜ਼ਲ ਹੋ ਗਈ।
ਸਾਂਭ ਰੱਖੀ ਅਸੀਂ  ਦਿਲ ਚ  ਸੰਵੇਦਨਾ,
ਜਦ ਕਹੀ ਖ਼ੂਬਸਰਤ ਗ਼ਜ਼ਲ ਹੋ ਗਈ। ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ )

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਹਰ  ਘੜੀ        ਖ਼ੂ   ਬਸੂ       ਰਤ  ਗ਼ਜ਼ਲ     ਹੋ   ਗਈ
S   I   S        S   I   S      S   I    S      S   I  S
             2   1  2         2  1   2      2   1    2      2   1  2
______       _______    ________   _______

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ    ਇਲੁਨ     ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਜ਼ਿੰ  ਦਗੀ        ਖ਼ੂ   ਬਸੂ          ਰਤ   ਗ਼ਜ਼ਲ     ਹੋ   ਗਈ
2   1  2        2   1  2          2    1    2      2  1  2
_______     _______       ________     _______

ਫ਼ਾ   ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ        ਫ਼ਾ    ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਸਾਂ  ਭ ਰੱ          ਖੀ   ਅਸੀਂ         ਦਿਲ  ਚ ਸੰ         ਵੇ   ਦਨਾ
S  I  S       S   I  S           S    I   S        S   I  S
_______       _______       _________     _______

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਜਦ  ਕਹੀ       ਖ਼ੂ   ਬਸੂ       ਰਤ  ਗ਼ਜ਼ਲ      ਹੋ   ਗਈ
S   I  S         S   I  S       S  I   S        S   I  S
2  1  2         2   1  2       2  1   2        2   1  2
______   ________      ________    _______
3 ਬਹਿਰ - ਮੁਤਦਾਰਿਕ ਮੁਸੱਦਸ ( ਛੇ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ   ਰੁਕਨ- ਫਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ
           ਫ਼ਾਇਲੁਨ  ਫ਼ਇਲੁਨ  ਫ਼ਾਇਲੁਨ

ਹਰ  ਸਮੇਂ  ਕੋਲ ਹੀ  ਵੇਖਦਾਂ,
ਫ਼ਾਸਲਾ  ਫ਼ਾਸਲਾ  ਹੀ  ਨਹੀਂ।
ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ  ਲੱਖ  ਮੈਂ   ਕੀਤੀਆਂ,
ਦਰਦ ਦਾ ਤਰਜ਼ੁਮਾ ਹੀ ਨਹੀਂ। ( ਦਵਿੰਦਰ  ਪੂਨੀਆਂ )


ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ     ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਹਰ   ਸਮੇਂ      ਕੋ  ਲ  ਹੀ      ਵੇ    ਖਦਾਂ
S    I   S     S   I   S       S  I   S
2   1   2     2    1    2     2   1  2
_______   ________    _______

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਫ਼ਾ  ਸਲਾ        ਫ਼ਾ   ਸਲਾ       ਹੀ  ਨਹੀਂ
S  I  S         S   I   S       S  I  S
2  1  2         2   1   2       2  1  2
_______    ________    _______

ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਕੋ   ਸ਼ਿਸ਼ਾਂ        ਲੱ   ਖ  ਮੈਂ        ਕੀ  ਤਿਆਂ
S   I  S         S   I   S         S   I  S
2  1  2          2  1   2          2  1  2    
_______     _______       _______

ਫ਼ਾ   ਇਲੁਨ      ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ       ਫ਼ਾ  ਇਲੁਨ
ਦਰ  ਦ  ਦਾ     ਤਰ  ਜ਼ਮਾਂ        ਹੀ  ਨਹੀਂ
S    I   S       S   I   S        S  I  S
2    1   2       2  1   2        2  1  2
_______     _______    ________
4 ਬਹਿਰ- ਮੁਤਦਾਰਿਕ ਮਕ਼ਤੂਅ - ਬਹਿਰ  ਮੁਤਦਾਰਕ  ਤੇ ਜਦੋਂ ਕ਼ਤਅ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਰੁਕਨ ਫ਼ਾਇਲੁਨ, ਫ਼ਿਅਲੁਨ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਅਰੂਜ਼ ਵਿਚ ਫ਼ਿਅਲੁਨ ਫ਼ਿਅਲੁਨ ਵਾਲੀਆਂ ਇਹ ਬਹਿਰਾਂ ਦਰਅਸਲ ਪਿੰਗਲ
 ਤੋਂ ਹੀ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਅਸਲ ਵਿਚ ਵਰਣਕ ਛੰਦ ਹਨ, ਇਸਦੇ ਅੱਖਰ ਗਿਣਕੇ ਹੀ ਇਸਦਾ ਵਜ਼ਨ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,ਇਸ ਬਹਿਰ ਤੇ ਅਰੂਜ਼ ਦੇ ਸਖਤ ਬੰਧਨ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ।ਇਸ ਬਹਿਰ ਦੇ ਰੁਕਨਾਂ ਦੀ
ਦੀ ਵੀ ਗਿਣਤੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਨਹੀਂ, ਸ਼ਾਇਰ ਅਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿੰਨੇ ਮਰਜ਼ੀ ਰੁਕਨ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਇਸ ਬਹਿਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਵੰਨਗੀਆਂ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ-

1   ਇਕ ਤੁਕ ਚ  ਅੱਠ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ

 ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਘਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਬਿਨ ਖਿੜਕੋਂ ਹੀ ਦਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ,  
 ਧੁੱਦਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਰਾਹਾਂ ਵਿਚ, ਆਸੇ ਪਾਸੇ  ਸਰ  ਹੁੰਦੇ ਸਨ। (ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੋਹਾਰਵਾਲਾ )

ਖ਼ੁੱਲ੍ਹੇ   ਡੁੱਲ੍ਹੇ  ਘਰ ਹੁੰ   ਦੇ ਸਨ
             SS  SS       SS    SS

ਬਿਨਖਿੜ ਕੋਂ ਹੀ  ਦਰ ਹੁੰ   ਦੇ ਸਨ
             SS      SS     S S       SS

ਧੁੱਦਲ    ਹੁੰਦੀ   ਸੀ ਰਾ   ਹਾਂ ਵਿਚ
SS      SS     SS       SS

ਆਸੇ   ਪਾਸੇ    ਸਰ ਹੁੰ     ਦੇ ਸਨ
SS     SS     SS        SS

2 ਇਕ ਤੁਕ ਚ ਸਾਢ੍ਹੇ ਸੱਤ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਹੱਥ ਪੈਮਾਨਾ  ਫ਼ੜਕੇ ਸਾਕੀ, ਕਾਣੀਂ ਵੰਡ ਨ ਕਰਿਆ ਕਰ,
ਠਾਕੁਰ ਨੂੰ ਇਕ ਤੇਰੇ ਦਰ ਤੇ,ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਂਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ( ਨਰਿੰਦਰ  ਠਾਕੁਰ )

ਹਥ ਪੈ  ਮਾਨਾ   ਫ਼ੜਕੇ   ਸਾਕੀ
 S S   S S    S S    S S

ਕਾਣੀ  ਵੰਡ ਨ  ਕਰਿਆ  ਕਰ
 S S     S S    S S   S

ਠਾਕੁਰ   ਨੂੰ ਇਕ   ਤੇਰੇ   ਦਰ    ਤੇ
 S S     S S    S S   S S  S

ਪਾਸ ਬੁ   ਝੌਣੀਂ    ਪੈਂਦੀ    ਹੈ
S S      S S   S S     S

3 ਇਕ ਤੁਕ ਚ ਸੱਤ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਇਕ  ਪੱਤੇ   ਦੇ  ਪਿੰਡੇ ਉੱਤੇ  ਕੀ  ਲਿਖੀਆਂ  ਕਵਿਤਾਵਾਂ,
ਦਰ-ਦਰ, ਥਾਂ-ਥਾਂ ਪਲ-ਪਲ ਉਸਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਰੋਲ ਹਵਾਵਾਂ। ( ਦਾਦਰ ਪੰਡੋਰਵੀ )

ਇਕ ਪੱ    ਦੇ ਪਿੰ   ਡੇ ਉੱ     ਤੇ ਕੀ
S  S      S  S   S  S    S  S

ਕੀ ਲਿਖਿ   ਆਂ ਕਵਿ    ਤਾਵਾਂ
S  S        S  S     S  S

ਦਰ-ਦਰ   ਥਾਂ-ਥਾਂ   ਪਲ-ਪਲ  ਉਸਨੂੰ
  S  S    S  S     S  S      S  S

ਦਿੱਤਾ     ਰੋਲ ਹ      ਵਾਵਾਂ
S  S      S  S      S  S

4 ਇਕ ਤੁਕ ਚ ਪੌਣੇਂ ਸੱਤ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਖੌਰ੍ਹੇ   ਲੋਕੀ ਕਿੰਝ  ਸੰਭਾਲਣ ਸੁਪਨੇ  ਲੱਖ ਹਜ਼ਾਰ,
ਸਾਡੀ ਅੱਖ ਤੋਂ ਸਹਿ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਕ ਹੰਝੂ ਦਾ ਭਾਰ। ( ਸਿਮਰਨਜੋਤ ਮਾਨ )

ਖੌਰ੍ਹੇ   ਲੋਕੀ  ਕਿੰਝ ਸ   ਭਾਲਣ  
             S S   S S   S  S    S S

ਸੁਪਨੇ    ਲੱਖ ਹ  ਜ਼ਾਰ
S S     S S     S I

ਸਾਡੀ   ਅਖ ਤੋਂ    ਸਹਿ ਨਾ   ਹੋਵੇ
S S      S  S      S  S   S S

ਇਕ ਹੰ   ਝੂ ਦਾ      ਦਾ ਭਾ  ਰ
  S  S    S S       S S   I

5 ਇਕ ਤੁਕ ਚ ਸਾਢ੍ਹੇ  ਛੇ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਰੁਸਵਾਈ   ਦੇ  ਪੱਥਰ  ਕਰਦੇ   ਜ਼ਖ਼ਮੀਂ  ਰੂਹਾਂ  ਨੂੰ,
ਇਸ਼ਕ ਕਹਾਵੇ ਕ਼ਾਫ਼ਰ ਪਰ ਦਿਲ  ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ। ( ਅਨੂੰ  ਬਾਲਾ )

ਰੁਸਵਾ  ਈ ਦੇ   ਪੱਥਰ   ਕਰਦੇ
S S    S S    S S    S S

ਜ਼ਖ਼ਮੀਂ   ਰੂਹਾਂ     ਨੂੰ
S S    S S      S

ਇਸ਼ਕ ਕ  ਹਾਵੇ  ਕਾਫ਼ਰ   ਪਰ ਦਿਲ
S S      S S    S S     S  S

ਦੀ ਮਜ    ਬੁਰੀ   ਹੈ
 S  S    S S   S

6 ਇਕ ਤੁਕ ਚ ਛੇ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਸੋਚ  ਸਮਝਕੇ  ਪਾਈਂ  ਨੈਣੀ  ਸੁਪਨੇ  ਨੂੰ ਤੂੰ,
ਰੁਲਦਾ ਹੀ ਨਾ ਰਹਿ ਜਾਏ ਕੋਈ ਖ਼ਾਬ ਕਿਤੇ। ( ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਅਮਰ )

ਸੋਚ ਸ   ਮਝਕੇ   ਪਾਈਂ
S  S    S  S   S  S

ਨੈਣੀਂ    ਸੁਪਨੇ    ਨੂੰ ਤੂੰ
S S    S S     S S

ਰੁਲਦਾ   ਹੀ ਨਾ   ਰਹਿ  ਜਾ
S S     S S       S S

ਏ ਕੋ   ਈ  ਖ਼ਾ   ਬ ਕਿਤੇ
S S    S  S     S S

7 ਇਕ ਤੁਕ ਚ ਸਾਢ੍ਹੇ ਪੰਜ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਅਪਣੇ  ਹਾਸੇ  ਤੇਰੀ  ਝੋਲੀ ਪਾ ਦੇਵਾਂ,
ਪੈ ਜਾਵਣ ਗ਼ਮ ਤੇਰੇ ਮੇਰੇ ਪੱਲੇ ਵਿਚ।  ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ  ਭਨੋਟ )

ਅਪਣੇ  ਹਾਸੇ   ਤੇਰੀ
S S   S S   S S

ਝੋਲੀ    ਪਾ ਦੇ   ਵਾਂ
S S    S S    S

ਪੈ ਜਾ   ਵਣ  ਗ਼ਮ  ਤੇਰੇ
S S    S  S      S S

ਮੇਰੇ    ਪੱਲੇ    ਵਿੱਚ
S S   S S    S

8 ਇਕ ਤੁਕ ਵਿਚ ਚਾਰ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਜਿੰਦੇ  ਕੇਹੇ  ਪੈਰ   ਤੂੰ   ਦਿੱਤੇ,
ਖ਼ਾਬਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਭਟਕਣ ਵਾਲੇ। ( ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ )

ਜਿੰਦੇ   ਕੇਹੇ   ਪੈਰ ਤੁ   ਦਿੱਤੇ,
S S   S S   S S     S S

ਖ਼ਾਬਾਂ  ਵਿਚ ਵੀ   ਭਟਕਣ   ਵਾਲੇ
S S     S  S     S S     S S

9 ਇਕ ਤੁਕ ਚ ਸਾਢ੍ਹੇ  ਤਿੰਨ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਰਿਸ਼ਤੇ   ਬੇ ਇਤਬਾਰੇ   ਨੇ,
ਹਰ ਰਿਸ਼ਤਾ ਇਕ ਸੌਦਾ ਹੈ। ( ਤ੍ਰੈਲੋਚਨ  ਲੋਚੀ )

ਰਿਸ਼ਤੇ    ਬੇ ਇਤ   ਬਾਰੇ   ਨੇ
S S      S S     S S    S

ਹਰ ਰਿਸ਼  ਤਾ ਇਕ   ਸੌਦਾ   ਹੈ
S  S      S  S    S S   S

IO ਇਕ ਤੁਕ ਚ ਤਿੰਨ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਖਾਲੀ    ਖਾਲੀ  ਥਾਵਾਂ,
ਪੱਲੇ ਵਿਚ ਨੇ ਹਾਅਵਾਂ। ( ਅਮਰਜੀਤ  ਕੌਰ  ਅਮਰ )

ਖਾਲੀ   ਖਾਲੀ   ਥਾਵਾਂ
S S    S S    S S

ਪੱਲੇ     ਵਿਚ ਨੇ   ਹਾਵਾਂ
S S    S S      S S

11 ਇਕ ਤੁਕ ਚ ਦੋ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਚੋਰੀ   ਚੋਰੀ
ਬਹੁਤਾ ਫ਼ਲਿਆ ( ਦਵਿੰਦਰ  ਪੂਨੀਆਂ )

ਚੋਰੀ     ਚੋਰੀ
S S     S S

ਬਹੁਤਾ   ਫ਼ਲਿਆ
S  S     S  S

11 ਇਕ ਤੁਕ ਪੌਣੇਂ ਦੋ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਇਕ  ਮੁਸਕਾਨ
ਇਕ   ਸੰਕੇਤ ( ਦਵਿੰਦਰ ਪੂਨੀਆਂ )

ਇਕ ਮੁਸ    ਕਾਨ
S  S       S I

ਇਕ ਸੰ     ਕੇਤ
S  S      S I

12  ਇਕ ਤੁਕ ਚ ਇਕ ਫ਼ਿਅਲੁਨ

ਸੱਜਣਾ
ਆਣਾ

ਸਜਣਾ
S S

ਆ

ਬਹਿਰ ਮੁਤਕਾਰਿਬ -ਤਕਤੀਹ

ਬਹਿਰ- ਮੁਤਕਾਰਿਬ, ਇਹ ਬਹਿਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੈ। ਆਵੋ  ਬਹਿਰ ਮੁਕਾਰਿਬ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਗਏ, ਕੁਝ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪਾਪਤ ਕਰੀਏ।

1  ਬਹਿਰ-  ਮੁਤਕਾਰਿਬ ਸਾਜਦਾਂ ( ਸੋਲਾਂ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ  ਜਾਂ ਮੁਸੰਮਨ ਮੁਜ਼ਾਇਫ਼
  ਰੁਕਨ- ਫ਼ਊਲੁਨ ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ
           ਫ਼ਊਲੁਨ ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ
           ਫ਼ਊਲੁਨ ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ
           ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ

ਜੁ  ਬਿਖਰੇ  ਪਏ ਨੇ ਸਿਧਾਤਾਂ  ਦੇ  ਅੰਦਰ,
ਚਲਾਉਂਦੇ  ਜੋ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਖੰਜਰ,
ਉਹ ਪੀੜਾਂ ਦੀ  ਸਮਝਣਗੇ ਕਿੱਦਾ ਕਹਾਣੀ,
ਉਹ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਕੀ ਕੀ ਕਰਨਗੇ। ( ਸਤੀਸ਼ ਗੁਲਾਟੀ )

ਫ਼ਊ     ਲੁਨ     ਫ਼ਊ  ਲੁਨ     ਫ਼ਊ  ਲੁਨ      ਫ਼ਊ    ਲੁਨ
ਜੁ ਬਿਖ  ਰੇ      ਪਏ    ਨੇ      ਸਿਧਾਂ  ਤਾਂ      ਦਿ ਅੰ  ਦਰ
I   S    S      I  S    S       I  S  S       I  S   S
1   2    2      1  2    2      1  2  2 1  2   2
_______    _______     ______     _______

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ     ਲੁਨ       ਫ਼ਊ  ਲੁਨ     ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਚਲੌਂ    ਦੇ        ਜੁ ਖ਼ੁਦ   ਹੀ        ਇਛਾ  ਵਾਂ     ਦਿ ਖੰ  ਜਰ
I S    S         I   S    S         I  S   S       I   S  S
1 2   2         1   2    2         1  2   2       1   2  2
______      _________     ________   ________

ਫ਼ਊ  ਲੁਨ       ਫ਼ਊ    ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਉ ਪੀ  ੜਾਂ      ਦਿ ਸਮ  ਝਣ       ਗਿ ਕਿੱ  ਦਾਂ        ਕਹਾ  ਣੀ
I  S   S        I   S    S         I    S   S        I  S  S
1  2  2        1   2    2         1    2   2        1  2  2
______     ________       _________    _______

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ    ਲੁਨ         ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ     ਲੁਨ
ਉ ਜੀ ਵਨ        ਦ ਸਾ   ਮਾ          ਨ ਕੀ  ਕੀ         ਕ ਰਨ  ਗੇ
I  S   S          I   S   S           I  S    S         I  S    S
1  2  2          1   2   2           1   2   2         1  2    2
________    _________     ________       _______

ਅਨੰਦਿਤ ਕਰੇ ਹੁਸਨ ਤੇਰਾ ਜੁ ਮਨ ਨੂੰ,
ਤਰੰਗਾਂ ਮਧੁਰਤਾ ਦੀਆਂ ਉੱਠਦੀਆਂ ਹਨ,
ਭਰੋਸਾ  ਮੇਰਾ  ਜੀਣ   ਤੇ   ਸੀ  ਹਮੇਸ਼ਾਂ,
ਬੁਲੰਦੀ ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ ਉਹਦੀ ਪੁਖਤਗੀ ਹੈ। ( ਦਵਿੰਦਰ ਪੂਨੀਆਂ )

ਫ਼ਊ    ਲੁਨ     ਫ਼ਊ  ਲੁਨ     ਫ਼ਊ  ਲੁਨ      ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਅਨੰ  ਦਿਤ     ਕਰੇ  ਹੁਸ     ਨ ਤੇ  ਰਾ       ਜੁ ਮਨ  ਨੂੰ
I  S    S        I S  S       I  S  S        I  S    S
1  2   2        1 2  2       1  2  2        1  2   2
________  ______     _______    ਫ਼ _______

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ      ਫ਼ਊ   ਲੁਨ      ਫ਼ਊ    ਲੁਨ
ਤਰੰ   ਗਾਂ        ਮਧੁਰ  ਤਾ       ਦਿਆਂ   ਉੱ      ਦਿਆਂ   ਨੇ  
             I S    S         I  S   S        I  S    S      I  S     S
1 2   2         1  2    2       1  2    2      1  2     2
_______     ________    _______    ________

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ      ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਭਰੋ    ਸਾ        ਮਿਰਾ   ਜੀ       ਣ ਤੇ   ਸੀ      ਹਮੇ    ਸ਼ਾ
I  S    S         I  S   S        I  S    S      I  S   S
1  2   2         1  2   2        1  2    2      1  2   2
________    ________    ________  _______

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ      ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਬੁਲੰ   ਦੀ         ਤਿ ਪੌਂ  ਚੀ        ਉਦ੍ਹੀ   ਪੁਖ      ਤਗੀ  ਹੈ
I  S   S          I   S   S        I  S    S        I  S   S
1  2   2         1   2   2        1  2    2        1  2   2
_______     ________     ________     ________

2      ਬਹਿਰ- ਮੁਤਕਾਰਿਬ ਸਾਜਦਾਂ ( ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਰੁਕਨੀ ) ਜਾਂ ਮੁਸੰਮਨ ਮੁਜ਼ਾਇਫ਼ ਅਸ਼ਲਮ ਮਕ਼ਬੂਜ਼ ( ਸ਼ਲਮ ਤੇ ਕ਼ਬਜ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
ਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ
ਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ  ਫਊਲੁ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ
ਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ
ਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ


ਹਰੇਕ  ਕਿਣਕੇ ਦੀ ਬੇਬਸੀ ਦਾ,
ਜਵਾਬ ਹੋ ਜਾ , ਮੈਂ ਤੈਥੋਂ ਵਾਰੀ,
ਕਿ ਪਰਬਤਾਂ ਦੇ ਗ਼ਰੂਰ ਸਾਹਵੇਂ,
ਸਵਾਲ ਬਣ ਜਾ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਸਦਕੇ। ( ਵਿਜੇ ਵਿਵੇਕ )

ਫ਼ਊ   ਲੁ       ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ        ਫ਼ਊ    ਲੁ       ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ
ਹਰੇ   ਕ       ਕਿਣ   ਕੇ         ਦਿ ਬੇ  ਬ       ਸੀ    ਦਾ
I S   I         S     S           I   S  I        S    S
1 2  1         2     2           1   2  1       2    2
____        ______        _______     ______

ਫ਼ਊ   ਲ        ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ  ਲੁ        ਫ਼ਿਅ ਲੁਨ
ਜਵਾ   ਬ        ਹੋ      ਜਾ         ਮਿ ਤੈ ਥੁ         ਵਾ  ਰੀ
I  S   I          S      S          I   S  I         S   S
1  2  1          2      2          1   2  1        2    2
______      ________     _______      ______

ਫ਼ਊ      ਲੁ       ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ         ਫ਼ਊ  ਲੁ           ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ
ਕਿ ਪਰ  ਬ        ਤਾਂ     ਦੇ          ਗ਼ਰੂ   ਰ            ਸ੍ਹਾ     ਵੇਂ
I   S    1         S      S          I  S   I            S      S
1   2   1          2      2          1  2  1            2      2
_______       ________     _______        ________
ਫ਼ਊ   ਲੁ           ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁ           ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ
ਸਵਾ   ਲ           ਬਣ    ਜਾ        ਮਿ ਤੇ  ਰਿ           ਸਦ    ਕੇ
I  S   I             S     S          I   S   1           S      S
1  2  1             2     2          1   2   1           2      2
______         ________     _______         _______

ਸਜੀਵ   ਯਾਦਾਂ,   ਸਜੀਵ  ਕਿੱਸੇ,
ਜੋ ਆਏ ਅਕਸਰ  ਹੀ ਸਾਡੇ ਹਿੱਸੇ,
ਅਸੀਮ ਚੇਤੇ ਚ ਹੁਣ ਵੀ ਮਹਿਕਣ,
ਕਿਤਾਬ   ਤੇਰੀ,  ਗੁਲਾਬ  ਮੇਰਾ।  ( ਰਾਜਿੰਦਰਜੀਤ )

ਫ਼ਊ  ਲੁ         ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ         ਫ਼ਊ  ਲੁ        ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ
ਸਜੀ ਵ           ਯਾ   ਦਾਂ            ਸਜੀ ਵ        ਕਿੱ    ਸੇ
I  S  I           S     S            I  S  I         S     S
1  2  2         2      2           1   2  1        2     2
______     ________        _______    _______

ਫ਼ਊ  ਲੁ         ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ          ਫ਼ਊ  ਲੁ         ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ
ਜੁ ਆ ਇ        ਅਕ  ਸਰ           ਹਿ ਸਾ ਡਿ        ਹਿੱ    ਸੇ
I   S  I          S     S            I   S   I        S     S
1   2  1         2     2            1   2  1        2     2
______      _______         _______    ________

ਫ਼ਊ   ਲੁ         ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ         ਫ਼ਊ      ਲੁ         ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ
ਅਸੀ  ਮ           ਚੇ     ਤੇ           ਚ ਹੁਣ  ਵਿ         ਮਹਿ    ਕਣ
I   S  I            S     S            I   S    I          S      S
            1   2  1            2     2            1   2   1          2      2
______        ________      ________      _________

ਫ਼ਊ   ਲੁ          ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ          ਫ਼ਊ   ਲੁ          ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ
ਕਿਤਾ ਬ           ਤੇ      ਰੀ           ਗੁਲਾ  ਬ          ਮੇ      ਰਾ
I   S  I            S      S            I   S  I           S     S
            1   2  1            2      2            1   2  1          2      2
_______      _________      _______       ________

3  ਬਹਿਰ - ਮੁਤਕਾਰਿਬ ਮੁਸੰਮਨ ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ
         ਰੁਕਨ - ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ
                  ਫ਼ਊਲੁਨ   ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ

ਕਦੋਂ  ਤਕ  ਭਲਾ  ਮੈਂ  ਰਹਾਂਗਾ  ਸੰਭਲਦਾ,
ਨ ਮੁੱਕਣ ਚ ਆਂਉਂਦੈ ਸਫ਼ਰ ਏਸ ਥਲ ਦਾ।
ਕਿਵੇਂ  ਚੈਨ  ਮੈਂਨੂੰ   ਕਿਸੇ   ਵਕ਼ਤ  ਆਵੇ ,
ਕਦੇ  ਤਾਂਘ ਤੇਰੀ   ਦਾ ਸੂਰਜ  ਨ ਢਲਦਾ। ( ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ  ਮੋਹੀ )

ਫ਼ਊ  ਲੁਨ       ਫ਼ਊ  ਲੁਨ       ਫ਼ਊ  ਲੁਨ      ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਕਦੋਂ ਤਕ       ਭਲਾ  ਮੈਂ         ਰਹਾਂ   ਗਾ      ਸਭਲ  ਦਾ  
I  S   S       I  S   S         I  S  S       I  S    S
1  2  2       1   2   2        1  2  2       1  2    2
______    _______      _______    _________

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ      ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ  ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਕਿਵੇਂ  ਚੈ        ਨ ਮੈਂ   ਨੂੰ        ਕਿਸੇ   ਵਕ਼      ਤ ਆ  ਵੇ
I  S  S         I  S   S         I  S   S       I   S   S
            1  2  2         1  2   2         1  2   2      1   2    2
______      _______      ________  _________

ਫ਼ਊ    ਲੁਨ       ਫ਼ਊ  ਲੁਨ       ਫ਼ਊ  ਲੁਨ       ਫ਼ਊ    ਲੁਨ
ਕਿਵੇਂ    ਚੈ        ਨ ਮੈਂ  ਨੂੰ         ਕਿਸੇ  ਵਕ਼      ਤ ਆ   ਵੇ
I  S    S        I   S  S          I  S  S        I  S    S
            1  2    2        1   2   2         1  2  2        1  2   2
______      ________      _______     _______

ਫ਼ਊ  ਲੁਨ        ਫ਼ਊ  ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ     ਲੁਨ
ਕਦੇ   ਤਾਂ        ਘ ਤੇ  ਰੀ         ਦ ਸੂ ਰਜ        ਨ ਢਲ  ਦਾ
I  S   S         I  S   S         I  S   S         I   S    S
            1  2   2         1  2   2         1  2   2         1   2    2
______       _______      _______       ________

ਤੂੰ ਸੁਪਨੇ ਚ ਕੈਸੀ ਸੀ ਝਰਨਾਹਟ ਛੇੜੀ,
ਕਿ ਹੁਣ ਤਕ ਮੇਰੀ ਚੇਤਨਾ ਲਰਜ਼ਦੀ ਹੈ।
ਕਦੋਂ ਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ  ਨੇ, ਭੀੜਾਂ  ਦੇ  ਚਿਹਰੇ,
ਤੇ ਰੌਲੇ ਚ ਬੁਲਬੁਲ  ਕਦੋਂ   ਬੋਲਦੀ  ਹੈ। ( ਸ਼ੁਸ਼ੀਲ ਦੁਸ਼ਾਂਝ )

ਫ਼ਊ     ਲੁਨ     ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ      ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਤੁ ਸੁਪ   ਨੇ      ਚ ਕੈ   ਸੀ        ਸਿ ਝਰ  ਨ੍ਹਾ         ਟ ਛੇ   ੜੀ
I   S    S       I  S   S         I   S    S           I  S   S
            1   2    2       1  2   2         1   2    2           1  2   2
________    ______       _______          _______

ਫ਼ਊ      ਲੁਨ    ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ    ਲੁਨ         ਫ਼ਊ    ਲੁਨ
ਕਿ ਹੁਣ  ਤਕ    ਮਿਰੀ   ਚੇ        ਤਨਾ    ਲਰ         ਜਦੀ  ਹੈ
I   S     S      I  S   S         I  S    S           I  S   S
            1   2     2      1  2   2         1  2   2            1  2   2
________    _______     ________        ________

ਫ਼ਊ  ਲੁਨ       ਫ਼ਉ  ਲੁਨ         ਫ਼ਊ    ਲੁਨ           ਫ਼ਊ     ਲੁਨ
ਕਦੋਂ  ਸ਼ੀ        ਲ ਹੁੰ  ਦੇ           ਨਿ ਭੀ  ੜਾਂ            ਦਿ ਚਿਹ  ਰੇ
I  S  S        I   S  S           I  S    S             I   S     S
            1  2  2        1   2  2           1  2    2             1   2     2
______     _____            ________          _________

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ     ਲੁਨ        ਫ਼ਊ  ਲੁਨ         ਫ਼ਊ  ਲੁਨ
ਤਿ ਰੌ  ਲੇ         ਚ ਬੁਲ  ਬੁਲ  ਕਦੋਂ   ਬੋ          ਲਦੀ  ਹੈ
I   S  S          I  S    S          I  S   S          I  S  S
            1   2   2         1  2    2          1  2   2          1  2  2
______        _______       _______         ______

4  ਬਹਿਰ- ਮੁਤਕਾਰਿਬ ਮੁਸੰਮਨ ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ ) ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼ ( ਹਜ਼ਫ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
ਰੁਕਨ- ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਿਅਲ
        ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ ਫ਼ਿਅਲ

ਉਜਾੜੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਮੁਲਕ ਹਨ,
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕਟਹਿਰਾ ਨਹੀਂ। ( ਦਵਿੰਦਰ ਪੂਨੀਆਂ )
ਬੜਾ ਹੀ  ਸੰਭਲਕੇ ਮੈਂ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ,
ਮਿਰਾ ਪੈਰ ਫਿਰ ਵੀ ਫਿਸਲਦਾ ਰਿਹਾ। ( ਦੀਪਕ ਜੈਤੋਈ )

ਫ਼ਊ  ਲੁਨ      ਫ਼ਊ   ਲੁਨ      ਫ਼ਊ   ਲੁਨ      ਫਿਅਲ
ਉਜਾ  ੜੇ       ਜਿਨ੍ਹਾਂ  ਨੇ       ਕਈ  ਮੁਲ       ਕ ਹਨ
I  S  S        I  S   S       I  S   S        I   S
            1  2  2        1  2   2       1  2   2       1   2
______     ______     _______     ______

ਫ਼ਊ  ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ      ਲੁਨ     ਫ਼ਿਅਲ
ਉਨ੍ਹਾਂ  ਨੂੰ        ਤ ਕੋ  ਈ         ਕ ਟਹਿ  ਰਾ       ਨਹੀਂ
I  S   S        I  S  S          I  S     S        I  S
            1  2   2        1  2   2         1  2    2        1  2    
______      ______       ________     _____

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ     ਲੁਨ       ਫ਼ਿਅਲ
ਬੜਾ  ਹੀ        ਸਭਲ  ਕੇ        ਮਿ ਚਲ  ਦਾ        ਰਿਹਾ
I  S   S        I  S   S         I   S    S         I  S
            1  2   2        1  2   2         1  2     2         1  2
______      _______      _______       ______

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ      ਫ਼ਊ*    ਲੁਨ        ਫ਼ਊ    ਲੁਨ        ਫ਼ਿਅਲ
ਮਿਰਾ   ਪੈ       ਰ ਫਿਰ  ਵੀ       ਫਿਸਲ   ਦਾ         ਰਿਹਾ
I  S    S       I   S    S        I  S     S          I  S
_______    _________    ________     ______

5 ਬਹਿਰ- ਮੁਤਕਾਰਿਬ ਸਾਜਦਾਂ ( ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਰੁਕਨੀ ) ਜਾਂ ਮੁਸੰਮਨ ਮਜ਼ਾਇਫ਼ ਅਸਰਮ ( ਸਰਮ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
ਰੁਕਨ- ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼ਊਲੁਨ ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼ਊਲੁਨ
        ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼ਊਲੁਨ
        ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼ਊਲੁਨ
        ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼ਊਲੁਨ

ਹਵਾ ਹਵਾ ਨੂੰ, ਅਗਨ ਅਗਨ ਨੂੰ,
ਨਦੀ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਮਿਲ  ਰਹੀ ਹੈ।
ਜਿਵੇਂ  ਮੁਹੱਬਤ  ਦੇ ਵੇਗ  ਅੰਦਰ ,
ਥਕਾਨ ਨੀਂਦਰ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ। ( ਸਤੀਸ਼ ਗੁਲਾਟੀ )

ਫ਼ਿਅਲ    ਫ਼ਊ  ਲੁਨ    ਫ਼ਿਅਲ       ਫ਼ਊ     ਲੁਨ
ਹਵਾ       ਹਵਾ  ਨੂੰ      ਅਗਨ      ਅਗਨ    ਨੂੰ
I  S       I  S  S      I  S S      I  S    S
            1  2       1  2  2     1  2  2     1  2     2
          ____    _____     ______    _______

ਫ਼ਿਅਲ       ਫਊ  ਲੁਨ       ਫ਼ਿਅਲ        ਫ਼ਊ     ਲੁਨ
ਨਦੀ         ਸਮੁੰ  ਦਰ        ਨੁ ਮਿਲ       ਰਹੀ    ਹੈ
I  S          1 S   S         I   S         I  S    S
            1  2          1  2  2         1   2         1   2   2
____      _______      _____       _______

ਫ਼ਿਅਲ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਿਅਲ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਜਿਵੇਂ         ਮੁਹੱ    ਬਤ        ਦਿ ਵੇ        ਗ ਅੰ   ਦਰ
I  S         I  S   S            I  S        I   S    S
            1  2        1   2   2           1   2       1   2    2
____     _______       ______     _________

ਫ਼ਿਅਲ       ਫ਼ਊ    ਲੁਨ       ਫ਼ਿਅਲ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ  
ਥਕਾ        ਨ  ਨੀਂ  ਦਰ       ਨੁ  ਮਿਲ       ਰਹੀ   ਹੈ
I  S        I    S   S         I    S          I   S  S
            1  2       1    2    2        1    2          1   2   2
         _____      ________      ______       _________

6 ਬਹਿਰ - ਮੁਤਕਾਰਿਬ ਮੁਸੰਮਨ ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ ) ਅਸਰਮ ( ਸਰਮ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
ਰੁਕਨ - ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼ਊਲੁਨ
         ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਿਅਲ  ਫ਼ਊਲੁਨ
ਮਜ਼ਾ ਬੜਾ ਹੈ  ਤਿਰੇ ਮਿਲਣ  ਦਾ,
ਤਿਰੇ ਮਿਲਣ ਦਾ ਮਜ਼ਾ  ਬੜਾ ਹੈ। ( ਦੀਪਕ  ਜੈਤੋ )
   

ਫ਼ਿਅਲ     ਫ਼ਊ  ਲੁਨ      ਫ਼ਿਅਲ       ਫ਼ਊ    ਲੁਨ
        ਮਜ਼ਾ      ਬੜਾ  ਹੈ        ਤਿਰੇ         ਮਿਲਣ  ਦਾ
I  S      I  S   S        I  S         I  S    S
1  2      1  2   2       1   2        1  2    2
___     ______      _____     _______

ਫ਼ਿਅਲ      ਫ਼ਊ    ਲੁਨ       ਫ਼ਿਅਲ      ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਤਿਰੇ        ਮਿਲਣ  ਦਾ         ਬੜਾ       ਮਜ਼ਾ   ਹੈ
I  S         I   S   S         I  S        I  S   S
            1  2         1   2   2         1  2       1  2   2
          _____      _______       _____    ________

7 ਬਹਿਰ-  ਮੁਤਕਾਰਿਬ ਮੁਸੰਮਨ ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ ) ਮਕ਼ਬੂਜ਼ ( ਕ਼ਬਜ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
ਰੁਕਨ- ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁ
        ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁ

ਕਦੋਂ ਤਕ ਭਰੇਂਗਾ ਇਹ ਖਾਲੀ ਮਕਾਨ,
ਤਿਰੀ ਉਮਰ ਨਾਲੋਂ ਏਂ ਵੱਡਾ  ਮਕਾਨ।
ਸ਼ਜਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਅਜੀਬ,
ਮਿਰੇ ਪੈਰ ਲਭਦੇ ਨੇ ਅਪਣੇ  ਨਿਸ਼ਾਨ।  ( ਸੁਰਿੰਦਰ  ਸਿੰਘ ਸੀਰਤ )

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ    ਲੁਨ       ਫ਼ਊਲੁ
ਕਦੋਂ  ਤਕ       ਭਰੇਂ    ਗਾ         ਇ ਖਾ   ਲੀ       ਮਕਾਨ
I  S   S        I  S   S           I   S    S       I  S  S
            1   2   2       1  2   2           1   2    2      1  2   2
______     ________       ________   _________

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ    ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊਲੁ
             ਤਿਰੀ  ਉਮ       ਰ ਨਾ   ਲੋਂ         ਇ ਵੱ   ਡਾ       ਮਕਾਨ
I   S   S        I    S   S          I  S   S        I  S I
            1   2   2       1    2    2          1  2   2        1  2 2
_______    _________      ________    ______

ਫ਼ਊ  ਲੁਨ        ਫ਼ਊ    ਲੁਨ         ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊਲੁ
ਸਜ਼ਾ  ਪਾ         ਰਿਹਾਂ   ਹਾਂ          ਸਫ਼ਰ  ਦੀ         ਅਜੀਬ
I  S  S          I  S    S           1 S    S         I  S  I
            1  2  2          1  2    2           1  2   2         1  2  1
______      ________        _______     ________

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ         ਫ਼ਊ    ਲੁਨ        ਫ਼ਊਲੁ
ਮਿਰੇ   ਪੈ          ਰ ਲਭ ਦੇ          ਨਿ ਅਪ ਣੇ         ਨਿਸ਼ਾਨ
I  S   S          I   S   S          I    S   S        I  S  I
            1  2   2      1   2   2          1    2   2        1  2  1
______      ________        ________     _______    

8 ਬਹਿਰ- ਮੁਤਕਾਰਿਬ ਮੁਸੰਮਨ ( ਅੱਠ ਰੁਕਨੀ ) ਅਸ਼ਲਮ
ਰੁਕਨ- ਫ਼ਿਅਲੁਨ ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ
        ਫ਼ਿਅਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਿਅਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ

ਇਹ ਜ਼ਖ਼ਮ ਦਿਲ ਦੈ, ਰਿਸਦਾ ਰਹੇਗਾ,
ਫ਼ਿਸਦਾ   ਰਹੇਗਾ , ਭਰਦਾ   ਰਹੇਗਾ।
ਕਿੰਨਾ  ਕੁ ਚਿਰ ਇਉਂ  ਪਰਦਾ ਕਰੋਗੇ,
ਕਿਰਦਾਰ ਤੇ  ਨਾ   ਪਰਦਾ   ਰਹੇਗਾ। ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ )

ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ         ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਇਹ  ਜ਼ਖ਼          ਮ ਦਿਲ ਦੈ         ਰਿਸ   ਦਾ          ਰਹੇ    ਗਾ
S     S            I   S   S         S      S         I  S   S
1     2            1   2   2         1       2         1  2   2
________     ________     ________     ________

ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ         ਫ਼ਊ   ਲੁਨ         ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਫਿਸ   ਦਾ          ਰਹੇ   ਗਾ           ਭਰ    ਦਾ         ਰਹੇ    ਗਾ
S      S           I  S   S           S      S          I   S   S  
2      2           1  2   2           2      2          1   2   2
_______      _________    _________     _________

ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ        ਫ਼਼ਊ      ਲੁਨ         ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ         ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਕਿੰ     ਨਾ        ਕੁ ਚਿਰ   ਇਉਂ        ਪਰ    ਦਾ           ਰਹੇ   ਗਾ
S      S         I   S      S           S     S            I  S   S
2      2         1   2      2           2     2            1  2   2
______       ________          ________      ________

ਫ਼ਿਅ  ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ           ਫ਼ਿਅ   ਲੁਨ          ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਕਿਰ   ਦਾ       ਰ ਤੇ   ਨਾ            ਪਰ     ਦਾ          ਰਹੇ   ਗਾ
S      S        I  S    S             S       S           I  S   S
_______     _______         _________       ________
   
  ਬਹਿਰ-  ਮੁਤਕਾਰਿਬ ਮੁਸੱਦਸ ( ਛੇ ਰੁਕਨੀ ) ਸਾਲਿਮ
ਰੁਕਨ - ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ
         ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ

ਨ  ਸਾਂਭੀ ਗਈ ਮਹਿਕ ਅਪਣੀ,
ਇਹੋ  ਦੋਸ਼ ਸੀ ਬਸ  ਕਲੀ  ਦਾ,
ਹਰਿਕ ਪਲ ਤੁਸੀਂ  ਖ਼ੂਬ  ਮਾਣੋਂ,
ਭਰੋਸਾ  ਨਹੀਂ   ਜ਼ਿੰਦਗੀ  ਦਾ।  ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ )

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ      ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ
ਨ ਸਾਂ  ਭੀ       ਗਈ  ਮਹਿ       ਕ ਅ  ਣੀ
I  S   S        I  S   S         I  S   S
            1  2   2        1  2   2         1  2   2
______     _______      ________

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ  ਲੁਨ       ਫ਼ਊ    ਲੁਨ
ਇਹੋ   ਦੋ          ਸ਼ ਸੀ  ਬਸ      ਕਲੀ   ਦਾ
I  S   S          I   S   S       I  S    S
            1  2   2          1   2   2       1  2    2
_____         _______      _________

ਫ਼ਊ     ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ    ਲੁਨ
ਹਰਿਕ   ਪਲ        ਤੁਸੀਂ  ਖੂ          ਬ ਮਾ   ਣੋਂ
I   S     S         I  S   S          I   S   S
            1   2     2         1  2   2          1   2   2
______        ________      _________

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ  
ਭਰੋ   ਸਾ          ਨਹੀਂ   ਜਿੰ        ਦਗੀ   ਦਾ
I  S   S          I  S    S        I  S    S
            1   2   2         1   2   2        1  2    2
            ______      _________    ________

ਬਹਿਰ- ਮੁਤਕਾਰਿਬ  ਮੁਸੱਦਸ  ( ਛੇ ਰੁਕਨੀ ) ਮਹਿਜ਼ੂਫ਼ ( ਹਜ਼ਫ਼ ਜ਼ਿਹਾਫ਼ ਨਾਲ )
ਰੁਕਨ- ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫਿਅਲ
        ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫ਼ਊਲੁਨ  ਫਿਅਲ

ਪਵੇ ਜੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਕਦੇ,
ਕਦੇ ਫ਼ਾਸਲਾ  ਨਾ  ਮਿਲੇ।
ਕਰਾਂ  ਕੀ ਮਿਰੀ ਸੋਚ  ਦੇ,
ਕਿਤੇ ਹਾਣ  ਦਾ ਨਾ ਮਿਲੇ।  ( ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ )

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਿਅਲ
ਪਵੇ    ਜੇ        ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ       ਕਦੇ
I  S   S         I  S   S         I  S
            1  2   2         1  2   2         1  2
_______      ________   ______

ਫ਼ਊ   ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ       ਫ਼ਿਅਲ
ਕਦੇ   ਫ਼ਾ          ਸਲਾ   ਨਾ       ਮਿਲੇ
I  S   S          I  S   S         I  S
            1  2   2          1  2   2         1  2
______       ________    ______

ਫ਼ਊ    ਲੁਨ        ਫ਼ਊ    ਲੁਨ       ਫ਼ਿਅਲ
ਕਰਾਂ   ਕੀ          ਮਿਰੀ   ਸੋ         ਚਦੇ
I  S   S           I   S    S        I  S
            1  2   2           1   2    2        1  2
______        _________    ______

ਫ਼ਊ  ਲੁਨ        ਫ਼ਊ   ਲੁਨ         ਫ਼ਊ
ਕਿਤੇ  ਹਾ         ਣ ਦਾ   ਨਾ        ਮਿਲੇ
I  S   S         I  S    S         I  S
            1  2   2         1  2    2         1  2
______      _______       _______